بررسی دلایل خروج بی دردسر ترامپ از برجام
سخنگوی وزارت امور خارجه سه اقدام را شرط ایران در بازگشت امریکا به برجام خواند: آمریکا باید مقصر بودن خود را بپذیرد؛ تحریم ها یکجا لغو شود؛ تضمین دهد که هیچ دولت دیگری اقدام ترامپ در خروج از برجام را تکرار نکند.
این شروط در حالی مطرح می شود که معاون سیاسی وزیر امور خارجه تاریخ آغاز روند مذاکرات را اعلام کرده است. علی باقری در توئیتر نوشت: «در تماس تلفنی با آقای انریکه مورا، آغاز مذاکرات با هدف لغو تحریم های غیرقانونی و غیرانسانی، در روز ۸ آذرماه در وین مورد موافقت قرار گرفت.»
دو شرط اول مسائل مهمی هستند که ایران می بایست نسبت به تحقق آن اهتمام داشته باشد و البته راه آسانی هم در پیش نخواهد داشت و میبایست اهرم های فشار خود را در راه بکار گیرد. اما شرط سوم به درستی با یادآوری یک اشتباه مهم مکتوب شده است که می بایست به آن پرداخت.
رئیس جمهور سابق آمریکا در ۸ مه ۲۰۱۸ (۱۸ اردیبهشت۱۳۹۷) فرمانی را امضا کرد که بنا بر آن تحریم های هسته ای ایران که بر اساس برجام تعلیق شده بود، طی یک دوره زمانی برمی گردد. دونالد ترامپ رسما در این تاریخ آمریکا را از برجام خارج کرد.
رئیس جمهور وقت ایران اما در واکنش به این اقدام با مزاحم خواندن آمریکا در اجرای برجام بر باقی ماندن ایران در این تعهد تاکید کرد. حسن روحانی در همان روز گفت: با وجود خروج آمریکا از توافق هسته ای، ایران فعلا از آن خارج نخواهد شد تا پیامدهای تصمیم آمریکا را ارزیابی کند.
نکته ی قابل توجه در این ماجرا این است که آمریکا با وجود حصول توافق چندجانبه رسمی زیر نظر سازمان بین الملل چگونه یک خروج بی دردسر را با یک امضا صورت داد.
پاسخ این ماجرا علاوه بر قوه مجریه به قوه مقننه دو کشور هم مربوط می شود. ماجرا برمی گردد به تاریخ ۲۱ مهرماه ۹۴ که طرح “اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام” در مجلس ایران با حواشی بسیار در مدت زمان کوتاه بیست دقیقه ای و بدون اجازه ی مطرح شدن پیشنهادات توسط علی لاریجانی ریاست وقت مجلس تصویب شد.
اما در طرف مقابل برجام هیچوقت به دستگاه تقنینی آمریکا راه نیافت و به یک قانون الزام آور تبدیل نشد. به همین واسطه هر دولت در آمریکا با تغییر رای میتوانست به راحتی با یک اراده از برجام خارج شود.
از این رو باید توجه داشت که شرایط فعلی تشابه زیادی با دوران حصول توافق برجام در دولت اوباما دارد. طبق نظرسنجی ها محبوبیت بایدن به کمترین حد خود رسیده و اکثریت جامعه آمریکا از اقدامات او ناامید شده اند. این آمار شرایط را برای بایدن برای انتخابات بعدی و حتی برای هم حزبانش در انتخابات ۲۰۲۲ بسیار سخت می کند و احتمال جمهوری خواه شدن مجلس آمریکا را قوی می کند.
فارغ از این شرایط با فرض پیروزی بایدن در انتخابات بعدی و هشت ساله شدن دولت او، همچنان در هر زمان و هر دولتی، جمهوری خواه یا دموکرات می تواند پایبندی به هر توافقی را که حاصل شود نقض کند. باید توجه داشت که قبل از خروج یکجانبه ترامپ از برجام، این اوبامای دموکرات بود که با وضع تحریم کاتسا برجام را در همان دولت نقض کرد.
با مرور این شرایط، اهمیت شرط سوم وزارت خارجه ایران برای آمریکا روشن می شود. راهی که میتوان برای اخذ تعهد از آمریکا پیش بینی کرد، به تصویب رسیدن پایبندی به تعهدات در کنگره ی آمریکا است. که این امر نیز بعید می رسد. در واقع سابقه ی بدعهدی آمریکا راه را برای حصول یک توافق دیگر بسیار سخت کرده است.