رمزگشایی از برنامه مهم سپاه و ارتش برای نقش آفرینی در اقیانوس هند

منطقه اقیانوس هند که در نزدیکی آبهای کشورمان قرار گرفته به سرعت در حال بدل شدن به یکی از نقاط حساس و پر خبر دنیاست و در آینده شاهد حضور حجم بسیار بیشتری از کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای در آنجا خواهیم بود. نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز در سالهای اخیر و در راستای تبدیل شدن به یک نیروی راهبردی، برنامه ها و فعالیت های زیادی در این منطقه انجام داده که از جمله آن، بحث حفاظت از نفتکش ها و شناورهای تجاری ایرانی است که به همین خاطر، شناورهای سنگین نداجا اعم از سطحی و زیرسطحی در این منطقه حضور پر رنگی داشته و دریانوردی را به سمت دریای سرخ و دریای مدیترانه نیز ادامه داده اند.

از طرف دیگر نیروی دریایی سپاه نیز اعلام کرده به دنبال حضور در این منطقه است. دریادار تنگسیری فرمانده این نیرو اخیرا در یک گفتگوی رسانه ای اعلام کرده که به نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ابلاغ مأموریت شده تا در آب های دوردست حضور یافته و این حضور دائمی باشد. سردار تنگسیری عنوان داشته که: به دنبال ایجاد پایگاه در اقیانوس هند هستیم و این مهم را تا پایان امسال عملیاتی خواهیم کرد. وی در همین زمینه با اشاره به تکرار چندین نوبت مزاحمت از سوی دزدان دریایی و بعضی از شناورهای بیگانه برای ماهی گیران و لنج داران ایرانی در آب های دریای عمان و در دهانه اقیانوس هند، تصریح کرد: سپاه دیگر اجازه چنین تعدی هایی را با حضور قدرتمندانه خود در اقیانوس هند و دریای عمان نخواهد داد.

بررسی ها نشان می دهد امروزه در منطقه اقیانوس هند چندین اتحاد در حال شکل گیری است؛ از طرفی آمریکا با دور شدن از پاکستان به عنوان متحد سنتی خود به سمت هندوستان گرایش پیدا کرده تا با استفاده از اختلافات گسترده هند با چین جلوی قدرت چینی ها سدی ایجاد کند. در عین حال چینی ها نیز برای مقابله با این مسئله گسترش روابط با پاکستان و ایران را در نظر گرفته اند. البته هندوستان با ایران نیز از روابط خوبی برخوردار بوده و برای نمونه سرمایه گذاری گسترده ای در بندر چابهار کرده و از طرفی نیز چین در سواحل پاکستان سرمایه گذاری کرده و دو کشور در این زمینه در رقابت هستند.

از طرف دیگر روسیه نیز سطح روابط خوبی را هم با چین، ایران، هند و البته پاکستان دارد و از جمله شرکای مهم نظامی و امنیتی هر ۴ کشور محسوب می شود. این پیچیدگی سنگین و روابط چند طرفه بین کشورهای حاضر در منطقه و قدرت های فرامنطقه ای حاضر در اقیانوس هند نشان دهنده این مسئله است که این پهنه آبی تبدیل به صفحه شطرنج بزرگان جهان شده و ایران نیز یکی از اجزا مهم این صفحه و رقابت محسوب می شود. در روزهای اخیر و با به وجود آمدن درگیری های مرزی بین چین و هند، منطقه اقیانوس هند نیز صحنه افزایش فعالیت های دو کشور شده و یگان های دو طرف هم دیگر را زیر نظر دارند.

در کنار همه این رقابت ها و حساسیت های نظامی که حضور پرقدرت چین به عنوان ابرقدرت جدید در آنها مشهود است، برنامه مدرن سازی دریایی بین دو همسایه اصلی در این منطقه یعنی هند و پاکستان ادامه دارد که در ادامه به آن نگاهی خواهیم داشت.

پاکستان؛ پیش به سوی افزایش قدرت دریایی با ترکیب بومی و خارجی
کشور پاکستان در سالهای اخیر در بحث دفاعی و خصوصا مسئله دریایی روند توسعه سنگینی را آغاز کرده و در این راه از کمک های کشورهایی مثل چین و ترکیه در حجم بالایی برخوردار شده است. یکی از نمونه های جالب بحث ارتقاء زیردریایی های کلاس آگوستا ۹۰ بی نیروی دریایی پاکستان بود که یک شرکت ترکیه ای و یک شرکت فرانسوی برای ارتقاء آنها با هم به رقابت پرداختند. در کمال تعجب این شرکت ترکیه ای STM بود که قرارداد برای ارتقاء سه زیردریایی این کلاس را بدست آورد. اما اخیرا موفقیت بسیار بزرگتری برای صنایع دفاعی ترکیه در بازار پاکستان رخ داده که از آن به عنوان بزرگترین قرارداد تاریخ صنایع نظامی ترکیه یاد می شود که بر اساس آن، پاکستان چهار فروند ناوچه جنگی کلاس Ada را از ترکیه خریداری می کند. این شناورهای ساخت ترکیه تحت برنامه MILGEM برای نیروی دریایی ترکیه ساخته شده و حالا پاکستان اولین مشتری خارجی این ناوچه های موشک انداز است.

چهار ناو پروژه Milgem برای نیروی دریایی پاکستان ساخت می شود که دو ناو در ترکیه و دو ناو دیگر با انتقال فن آوری در کراچی پاکستان ساخته خواهد شد. اولین شناور در سال ۲۰۲۱ میلادی به آب خواهد افتاد و احتمالا در سال ۲۰۲۳ به پاکستان تحویل می شود. در نهایت تحویل ۴ ناو مورد نظر در سال ۲۰۲۵ میلادی تکمیل خواهد شد.

این شناورها با موشک های ضد هوایی پرتاب عمودی HHQ-16 ساخت چین مسلح خواهند شد. در بخش موشک های ضد کشتی گزینه های مورد نظر یا C-802 چینی یا موشک های ضد کشتی بومی Harbah خواهد بود. این شناور ها ۹۹ متر طول، ۲۴۰۰ تن وزن و قابلیت حمل یک بالگرد ۱۰ تنی را خواهند داشت. اما سفارش های اخیر پاکستان به چین بسیار مهم تر است. پاکستانی ها در دو مرحله ۴ فروند ناو محافظ تایپ ۰۵۴ را از چین خریداری کرده که این ۴ ناو تا سال ۲۰۲۱ به پاکستان تحویل می شود. این ناوها در کنار سایر شناورهای چینی و ترکیه ای جایگزین ناوگان شناورهای غربی پاکستان می شود.

ناوهای محافظ کلاس ۰۵۴ به مجموعه ای از رادارهای ساخت چین مثل رادار جستجو گر سه بعدی تایپ ۳۸۲، رادار هدف یاب ماوراء افق تایپ ۳۴۴ و یا رادارهای کنترل آتش موشک های سطح به هوا و سطح به سطح مجهز است. سامانه ارتباط ماهواره ای در باند Ku، گیرنده هشدار راداری و سامانه جمع آوری سیگنالهای الکترونیکی که همه ساخت چین است از دیگر سامانه های الکترونیکی این ناو به حساب می آید. در بخش تسلیحات این شناور چینی به ۳۲ موشک سطح به هوای HQ-16 و ۸ فروند موشک سطح به سطح کروز C-803 با قابلیت حمله به اهداف در روی سطح آب و خشکی مسلح شده است. یک توپ ۷۶ میلی متری و دو توپ ۷ لول ۳۰ میلی متری به همراه اژدرهای ۳۲۴ میلی متری و راکت های ضد زیردریایی تسلیحات این ناومحافظ چینی را تشکیل می دهند. این ناو همچنین توان حمل یک فروند بالگرد مثل کاموف ۲۸ یا Z-9C را دارا می باشد.

شرکت هلندی Damen نیز اخیرا ساخت دو شناور برای نیروی دریایی پاکستان را به پایان رسانده که این شناورها در حقیقت نوعی ناوچه موشک انداز هستند که البته هنوز سیستم های راداری و تسلیحاتی بر روی آنها نصب نشده است. این ناوچه های موشک انداز ۹۰ متر طول، ۱۴ متر عرض، ۲۳۰۰ تن وزن دارند. با انتقال این شناورها به پاکستان بحث نصب تسلیحات و سیستم های راداری انجام خواهد شد.

اما در این میان مهم ترین و سنگین ترین قرارداد بین چین و پاکستان، در بحث توسعه توان دریایی در سال ۲۰۱۵ میلادی به ارزش ۵ میلیارد دلار برای ۸ فروند زیردریایی تایپ ۰۳۹A به امضاء رسیده است. این زیردریایی ها کم کم در دهه آینده میلادی به پاکستانی ها تحویل می شود. این نسل جدید از زیر سطحی ها با ترکیبی از اژدر و موشک های کروز مجهز شده و از سطح قابل قبولی از پنهانکاری برخوردار خواهند بود.

همچنین یکی دیگر از بخش هایی که پاکستان در حوزه دریایی شدیدا در حال سرمایه گذاری در آن است مسئله گشت دریایی و جنگ ضد زیردریایی است. این کشور در کنار ناوگان هواپیماهای گشت دریایی P-3 ساخت آمریکا در حال به خدمت گرفتن یک مدل خاص از هواپیماهای گشت دریایی و ضد زیردریایی بر اساس هواپیمای مسافربری ATR-72 است. نیروی دریایی پاکستان ۴ فروند از این پرنده را سفارش داده و اخیرا یکی از این هواپیماها با انتقال به آلمان در حال طی کردن دوره مجهز شدن به تجهیزات مختلف مثل سیستم های رصد الکترواپتیکالی، رادار آرایه فازی برای جستجوی سطحی و سیستم پرتاب اژدر است.

هندوستان؛ تلاش برای مقابله با دو دشمن قدرتمند
هندوستان به عنوان یکی از پر جمعیت ترین کشورهای جهان در سالهای اخیر چالشهای نظامی و امنیتی را با پاکستان تجربه کرده و اخیرا نیز روابط دهلی نو و پکن وارد فاز تقابل شده است. گسترش شدید توانایی های نظامی، خصوصا دریایی در چین و از طرفی نزدیکی آمریکا به هندوستان شرایط دو کشور را هر چه بیشتر به نوعی جنگ سرد نزدیک کرده است. هندی ها در سالهای اخیر با یک مشکل بزرگ رو به رو شده اند و آن هم مبارزه در دو جبهه است. چین با استفاده از غیبت آمریکا در حال افزایش روز افزون جا پای خود در پاکستان بوده و با تقویت ارتش این کشور در حال ایجاد فضای فشار روی هند از یک سمت است و به همین دلیل همیشه بخشی از ارتش هند بایستی معطوف به پاکستان باشد. چینی ها نیز با توسعه سنگین بخش نظامی و خصوصا دریایی اکثر کشورهای رقیب در منطقه را به چالش کشیده و در حال حاضر هندوستان نیز برنامه بسیار سنگینی را برای نوسازی قوای دریایی خود در دستور کار قرار داده است.

یکی از بحث های مهم برای هندی ها توسعه توان هوادریا، گشت دریایی و جنگ ضد زیردریایی بوده است. به این منظور هندی ها خرید گسترده ای را از آمریکا انجام داده و در مجموعه ۱۲ فروند هواپیمای گشت دریایی P-8 ساخت شرکت بوئینگ را سفارش داده اند که عمده آنها تحویل شده است. در عین حال هندی ها قصد خرید ۱۰ فروند دیگر از این پرنده ها را نیز دارند. ۳ فروند ایلوشین ۳۸ روسی نیز از دیگر دارایی های هند در بخش گشت دریایی و جنگ ضد زیردریایی است.

بخش مهم دیگر ناوهای هواپیمابر هستند که در سالهای اخیر هندی ها سرمایه گذاری بسیار سنگینی را در آن انجام دادند. ناو هواپیمابر INS Vikramaditya در حال حاضر تنها ناوهواپیمابر عملیاتی هندوستان است که در حقیقت یک ناو ساخت شوروی سابق از کلاس کیف بود. این ناو بعد از خریداری توسط هند از روسیه طی یک ارتقاء بسیار سنگین و تغییر ظاهری و نصب سیستم های جدید و حضور جنگنده های میگ ۲۹ سری K به عنوان ناوهواپیمابر وارد خدمت هند شد.

در حال حاضر هندی ها ناو INS Vikrant را داخل این کشور در دست ساخت دارند که وزنی در حدود ۴۰ هزار تن داشته و می تواند بین ۳۰ تا ۴۰ جنگنده را با خود حمل کند. این ناوهواپیمابر احتمالا بین سالهای ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۳ میلادی وارد خدمت خواهد شد. هندی ها همچنین برنامه ای برای ساخت یک ناوهواپیمابر ۶۵ هزار تنی به اسم INS Vishal را دارند که احتمالا در دهه آینده میلادی وارد خدمت می شود.

در بخش شناورهای سنگین سطحی رزمی، هندی ها ترکیبی از توانایی های بومی و خارجی را وارد کار کرده اند و در سالهای آینده حجم بسیار سنگینی از شناورها را وارد خدمت خواهند کرد. یکی از برنامه ها ساخت ناوشکن های کلاس Visakhapatnam است که ۴ فروند آنها در حال ساخت است و در دهه فعلی وارد خدمت می شود. این شناورها از طراحی پنهانکار بهره برده و وزنی در حدود ۷۴۰۰ تن بهره می برد. سلاح هایی مثل موشک کروز براهموس و موشک ضد هوایی باراک از جمله تسلیحات اصلی آن خواهد بود. کل این برنامه در حدود ۵ میلیارد دلار هزینه در بر خواهد داشت.

برنامه دیگر توسعه نسل جدید از ناوهای محافظ به اسم کلاس Nilgiri که در حدود ۶۶۰۰ تن وزن داشته و از نظر تسلیحاتی نزدیک به ناوشکن های کلاس Visakhapatnam است. هندی بنا دارند تا ۷ فروند از این شناورها را ساخته و بین سال های ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۵ وارد خدمت خواهند شد. هزینه ساخت کل این ناوها در حدود ۶.۳ میلیارد دلار خواهد بود.

بخش زیردریایی از دیگر جمله بحث های مهم برای هندی ها به حساب می آید. هندی ها در حال حاضر ترکیبی از زیردریایی های آلمانی، فرانسوی و روسی را در خدمت دارد. جدیدترین زیردریایی های وارد خدمت شده به ارتش هندوستان کلاس Kalvari هستند که در اصل ساخت فرانسه هستند و در هند به صورت تحت لیسانس ساخته می شوند. در حال حاضر دو فروند از این زیردریایی های عملیاتی شده و ۴ فروند دیگر آن نیز در مراحل مختلف ساخت و آزمایش های قبل از ورود به خدمت هستند.

زیردریایی های اتمی حامل موشک بالستیک کلاس Arihant یکی دیگر از شناورهای مهم هند است که می تواند موشک های بالستیک تا برد ۳۵۰۰ کیلومتر را حمل کند. هندی ها برنامه ای برای ساخت سه فروند دیگر از این زیردریایی ها را دارند. در بخش زیردریایی های اتمی تهاجمی هندی ها به دنبال اجاره کردن یک فروند زیردریایی کلاس آکولای جدید از روسیه هستند که در کنار یک زیردریایی دیگر از همین کلاس که چند سال قبل کرایه کرده بودند وارد خدمت کنند. برنامه هایی برای توسعه نسل جدید از زیردریایی های تهاجمی بومی اتمی نیز در هند در جریان است.

اما بخش مهمی از برنامه های زیر دریایی هند پروژه ای موسوم به ۷۵I است که بر اساس آن هند به دنبال خرید و تولید تحت لیسانس ۶ فروند زیردریایی جدید در داخل کشور است. مدل هایی از آلمان، فرانسه، روسیه و اسپانیا و کره جنوبی در حال حاضر در این رقابت حضور دارند و هنوز دولت هند تصمیم نهایی را در این خصوص اتخاذ نکرده است. این پروژه در حدود ۷ میلیارد دلار برای هند هزینه در بر خواهد داشت.

با این اوصاف مشخص است که منطقه اقیانوس هند بیش از پیش مورد توجه قدرت های بزرگ و منطقه ای است و حضور پر رنگ تر چین در این منطقه، خصوصا با برخی اخبار مربوط به توسعه یک پایگاه نظامی در سواحل جنوبی پاکستان، احتمال افزایش سطح حضور قدرت های فرامنطقه ای خصوصا آمریکا در این نقطه از جهان نیز افزایش پیدا خواهد کرد. نیروهای مسلح کشورمان نیز در سال های اخیر و با توجه به دستورات صادر شده از طرف فرمانده معظم کل قوا برنامه جامع و وسیعی را برای توسعه سواحل مکران و حضور پر رنگ در آب های اقیانوس هند تدارک دیده که اعلام حرکت اخیر سپاه نیز به همین منظور و در این راستا تلقی می شود.

البته توسعه قدرت دریایی مسئله ای است که نیازمند توجه دولت، مجلس و تمامی نهادهای بالا دستی کشور بوده و بدون وجود یک نظم سیستمی رسیدن به یک قدرت دریایی منسجم برای حضور در آب های فراسرزمینی ممکن نیست. از جمله مسائل مهم در این بخش توجه به بحث بودجه مربوط به توسعه توان دفاعی کشور، تامین زیرساخت ها در سواحل دریای عمان و هزینه در بخش های مربوط به تحقیق و توسعه است که به شکلی که باید و شاید در سالهای اخیر به دلایل گوناگون مورد توجه دولت ها قرار نگرفته است. در هر صورت آینده این منطقه و نیاز به حضور در آب های آزادی امری است که توجه و حمایت بیشتر قوه مجریه و مقننه را طلب می کند؛ امری که لازمه ای مهم برای توسعه آینده توان دریایی کشور خواهد بود.