آیا این بار غرب گرایان روی حرف خود می ایستند؟

هجدهم اردیبهشت سال جاری، در سالروز خروج آمریکا از برجام، حسن روحانی در جلسه هیئت دولت اعلام کرد که دو ماه به کشورهای اروپایی فرصت داده تا تعهدات خود در حوزه نفت و بانکی را عملیاتی کنند.

این اولین بار نیست که روحانی یا وزیر خارجه و تیم مذاکره کننده ایرانی در برجام، به اروپایی ها مهلت می دهند تا به تعهدات خود در برجام عمل کنند.

از همان زمانی که آمریکا رسماً خروج خود از برجام را اعلام کرد، فرصت سوزی های دولتی ها با اعطای مهلت های بی جا به اروپایی ها نیز آغاز شد.

اردیبهشت ماه سال گذشته بود که در پی اعلام رسمی خروج آمریکا از برجام، روحانی در گفتگویی زنده اعلام کرد که چند هفته به اروپایی ها فرصت می دهد تا به تعهدات خود در برجام عمل کنند.

روحانی در گفتگوی زنده خود با مردم که بلافاصله پس از خروج آمریکا از برجام انجام شد، در تشریح واکنش دولت به این اقدام آمریکا گفت: «ما تا اجرای این تصمیم چند هفته صبر می کنیم. من به وزارت خارجه دستور دادم که ظرف چند هفته آینده با مذاکرات با کشورهای اروپایی هماهنگی های لازم و مذاکرات لازم را انجام دهند. اگر ببینیم منافع ما تضمین نخواهد شد به زودی من با مردم ایران صحبت خواهم کرد و تصمیمات نظام را در آن شرایط به اطلاع مردم می رسانم.»

پنج روز پس از این اظهارات روحانی، عراقچی نیز در نشست کمیسیون امنیت ملی از فرصت دو ماهه اروپایی ها برای اجرای تعهدات خود در برجام خبر داد. عراقچی در جلسه کمیسیون امنیت ملی گفته بود: «اروپایی ها ۶۰ روز فرصت دارند تضمین های لازم را به ایران بدهند.»

در خرداد ماه همان سال نیز ظریف در اولین نشست کمیسیون مشترک برجام پس از خروج آمریکا، به اروپایی ها فرصتی یک هفته ای داد تا در حمایت از برجام و عمل به اقدامات خود، بسته پیشنهادی ارائه دهند.

قرار بر این بود که اروپایی ها حداکثر تا ۱۰ خردادماه بسته پیشنهادی خود مبنی بر تضمین اجرای تعهدات برجامی را ارائه دهند. روزها سپری شد و طرف اروپایی در نیمه تیرماه، به جای ارائه تضمین برجامی، یک بیانیه ۱۰ بندی صادر کرد! بیانیه ای شعاری و فرمالیته و فاقد ضمانت اجرایی که بنا به اعتراف خود روحانی، « در بسته پیشنهادی ارائه شده راهکار عملیاتی و شیوه مشخصی برای ادامه همکاری ها وجود نداشت و یک سری تعهدات کلی در حد بیانیه های سابق اتحادیه اروپا عنوان شده بود.»

پس از بیانیه مذکور اروپایی ها، مقامات دولتی در یک عقب نشینی آشکار اعلام کردند که اروپا قول داده است که حداکثر تا پایان سال ۲۰۱۸، کانال مالی موسوم به SPV (مبادله نفت در مقابل کالا) را راه اندازی کنند.

این در حالی بود که این موضوع حتی یک دهم تعهدات برجامی اروپا هم نبود و به هیچ عنوان کاربردی برای مقابله با تحریم های آمریکایی نداشت.

چرا که این کانال پیش از این نیز به نوعی دیگر انجام می شد و نیازی به رونمایی و جازدن آن به عنوان یک امتیاز به ایران، نداشت.

در نهایت پس از گذشت یک ماه از سال ۲۰۱۹، اروپا با سرپیچی از اجرای تعهدات برجامی، اعلام کرد که کانالی موسوم به INSTEX، مبادله پول نفت دیگر کشورها با غذا و دارو را راه اندازی کرده است. درحالی که این کانال از SPV هم ضعیف تر بود.

به عبارتی، این کانال، به هیچ عنوان اقلام تحریمی آمریکا را پوشش نمی داد. به همین خاطر بود که وزارت خارجه آمریکا با صدور بیانیه ای صراحتاً اعلام کرد که انتظار نداریم کانال هایی از این دست به هیچ نحو بر کارزار فشار حداکثری ما علیه ایران اثرگذار باشند که البته اروپا همین پروژه اینستکس را هم صرفاً تا مرحله رونمایی پیش برد و دیگر هیچ خبری مبنی بر زمان اجرا و جزییات اجرای آن منتشر نشد.

هشدار رهبر انقلاب به دولت؛ معطل اروپا نمانید

رهبر انقلاب اسلامی در دیدار هیئت دولت با ایشان که در تیر ماه سال ۹۷ صورت گرفت، با انتقاد از گره زدن مشکلات کشور به برجام و اقدامات اروپا، به دولت هشدار داده بودند که معطل اقدامات اروپایی ها نماند: مردم را درباره ی بسته ی اروپایی شرطی نکنید. البتّه اروپایی ها مجبورند، ناچارند، چشمشان چهارتا! بایستی بگویند چگونه خواهند توانست از منافع ما دفاع کنند -که اسمش همان بسته است-، امّا این را جزو موضوعات اصلی کشور قرار ندهید؛ بسته ی اروپایی بیاید، نیاید. ما کار هایی در کشور داریم، مقدوراتی در کشور داریم، این مقدورات بایستی تحقّق پیدا کند؛ دنبال این مقدورات بروید؛ گره نزنید بهبود اقتصاد کشور را به چیزی که از اختیار ما خارج است.»

اگرچه اکنون پس از گذشت یک سال از خروج آمریکا از برجام، شورایعالی امنیت ملی اعلام کرد که «جمهوری اسلامی ایران در مرحله فعلی دیگر خود را متعهد به رعایتِ محدویت های مربوط به نگهداری ذخائر اورانیوم غنی شده و ذخائر آب سنگین نمی داند»، اما اعطای فرصت ۶۰ روزه دولت به اروپایی ها برای عملی کردن تعهداتشان در برجام، حاکی از آن است که علی رغم هشدار های رهبر انقلاب و تجربیات گذشته، هنوز روحانی و ظریف به اجرای تعهدات از سوی اروپایی ها دلخوش هستند.

در هر حال انتظاری که از دولت می رود این است که با توجه به هشدار های رهبر انقلاب اسلامی، بیش از این مردم و کشور را معطل اروپایی ها نکند و به فکر خروج از برجام باشد.

اکنون سوالی که با توجه به فرصت سوزی های پیش از این توسط اروپایی ها باقی می ماند این است که اروپا دیگر با چه زبانی بگوید که حاضر به اجرای تعهدات برجامی نیست؟ و دولت تا کی قرار است به عملی شدن تعهدات اروپا دلخوش باشد؟