انشا ءنویسی یا الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت؟!

0 ۱۶۸

رضا غلامی*

از اهمیت الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت هرچه گفته شود، کم است. کشور ما به برکت انقلاب اسلامی سال هاست در مسیر پیشرفت گام برمی دارد و بدون تردید، آن پیشرفتی ارزشمند و سعادت بخش است که نه فقط مشروعیتش از طریق ابتنا بر جهان بینی و احکام اسلامی حاصل شده باشد، بلکه از گنجینه عظیم و منحصربه فرد تعالیم مترقی اسلام که دربردارنده منظومه فکری روشن برای پیشرفتِ توأمان مادی و معنوی است، به نحو صحیح، عمیق و روشمند بهره برده باشد.

طی سده گذشته، یعنی از نهضت مشروطه، با تلاش جریان روشنفکری غرب گرا، و البته با سرکوب افکار منتقد، تقلید از الگوهای توسعه غربی در ایران به یک ارزش تبدیل شد و این گونه القا گردید که پیشرفت و توسعه ایران جز با غربی شدن از فرق سر تا ناخن پا حاصل نمی شود. براین اساس طی دهه های متوالی، به خصوص در دوران منحوس پهلوی، الگوهای غربی بر کشور مسلط شد و هرگونه صحبت از درک و به کارگیری الگوی اسلامی ترقی و پیشرفت، به جرمی نابخشودنی تبدیل گردید.

با همه اینها، الگوهای غربی، نه تنها فاقد مشروعیت مورد نیاز جامعه اسلامی بود، بلکه از جهت کارآمدی نیز با مشکلات جدی روبه رو گردید. درواقع سال های متمادی از سلطه الگوهای توسعه غربی سپری شده بود، بدون اینکه جامعه ایرانی طعم پیشرفت حقیقی را چشیده باشد. حقیقت این است که روشنفکران غرب گرا نتوانستند مزیت های توسعه مادی غربی را به ایران انتقال دهند و سهم ملت ایران از توسعه، تنها به رنگ و لعابی فریبنده، آن هم در چند شهر بزرگ مانند تهران منحصر شد که آن هم بدون صحنه گردانی تحقیرآمیز ده ها هزار مستشار خارجی و فتح باب تاراج سرمایه های ملی، زمینه استمرار نداشت.

با پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی و احیای اندیشه پیشرفت اسلامی، نگاه ها به سمت متفکران مسلمان چرخید و این توقع ایجاد شد که نه فقط پیشرفت ملت ایران مبتنی بر جهان بینی، احکام و ارزش های الهی باشد و باب بهره گیری نظام مند از اندیشه اسلامی در ساحت پیشرفت گشوده شود، بلکه میدان های عمل و نظام های اجرایی کشور نیز به روی پیشرفت اسلامی باز شود. در طول چهار دهه گذشته، به برکت هدایت های هوشمندانه ولایت فقیه، جهت گیری کلان کشور مبتنی بر تعالیم الهی بوده و اجازه انحرافات عمده از خطوط فکری اسلام داده نشده، اما روشن است که هنوز فرصت احاطه الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت و کنار رفتن نُرم های غربی برای کشور فراهم نشده است.

در سال های اخیر به دستور رهبر بزرگوار انقلاب، بسترهای لازم برای دستیابی به این الگو مهیا گردید و مرکزی نیز به نام مرکز الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت برای عینیت بخشی به چنین الگویی تأسیس شد. به لطف الهی طی چند سال اخیر، کوشش های مهمی برای بحث و گفت وگو درباره اجزای گوناگون الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت صورت گرفته است که تولید سند الگوی پایه، محصول این کوشش هاست. من با قدردانی از زحمات عزیزانمان در مرکز الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت و تبریک به آنها که نتیجه تلاششان نه فقط مورد عنایت رهبر معظم انقلاب قرار گرفته، بلکه منشأ شکل گیری جریانی مبارک در کشور در جهت ترسیم افق پنجاه ساله شده، در شرایط فعلی، پاسخگویی شایسته به فراخوان رهبر عزیز انقلاب مبنی بر ورود نخبگان به صحنه، در جهت تکمیل و ارتقای این سند را ضروری می دانم.

نباید فراموش کرد که این الگو به فراخور طرازی که رهبر انقلاب برای آن تعیین کرده، از ارزشی مضاعف برخوردار است و نباید در کسب جایگاه علمی محکم، موجه و قابل دفاع برای آن، کوتاهی شود. من معتقدم این الگوی پایه، از کلمات درستی تشکیل شده، اما ترکیب و مفصل بندی این کلمات باهم، فرسنگ ها با سند پایه الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت فاصله دارد و حتی بخش هایی از این سند، تا سطح انشانویسی و کلیات کم خاصیت، تنزل یافته است. برای درک این معنا، در ادامه، اهمّ اشکالات این الگو را عرض می کنم و امیدوارم برادران و خواهران گرامی در مرکز الگو، به این اشکالات در فرایند تکمیل و ارتقای سند، توجه صحیح و عالمانه ای مبذول دارند.

یکم. الگوی پایه از بطن یک نظریه مادر در باب «پیشرفت اسلامی» متولد نشده و اساساً معلوم نیست نویسندگان این متن، با چه تفکر و نظم علمیِ مدون و آزمون شده ای درزمینه پیشرفت اسلامی، به طراحی الگوی پایه مبادرت کرده اند؟ جا داشت به عنوان مقدمه، ابتدا تصویری از نظریات موجود ارائه گردد و سپس ساختمان یک نظریه ممتاز و کارآمد که الگوی پایه به آن تکیه کرده، معرفی شود؛ هرچند من معتقدم چنین نظریه ممتازی هنوز وجود ندارد و در این سال ها به رغم توصیه دلسوزان، سرمایه گذاری لازم برای رسیدن به آن صورت نگرفته است.

دوم. متن الگوی پایه، محصول یک تعریف ساده، سطحی و ناقص از الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است و آن را در حد یک چشم انداز و مجموعه ای از شاخص ها و توصیه های کلی تنزل داده است.

سوم. بخشی از متن الگوی پایه، بدیهیات جمهوری اسلامی و توضیح واضحاتی است که بهتر از آن در متون مادر مانند قانون اساسی، وصیت نامه امام راحل (ره)، بیانات رهبر بزرگوار انقلاب، و سیاست های کلی نظام به وفور یافت می شود و درج ساده این جنس مطالب، ارزشی برای الگوی پایه ایجاد نکرده است.

چهارم. مسئله الگو این نیست که مجموعه ای از مطلوب های بعضاً کلی و واضح را فهرست کنیم…، بلکه مسئله این است که چگونگی رسیدن به این مطلوب ها را (آن هم به صورت جزئی و دقیق) در قامت یک مدل و سیستم بیان کنیم. به عبارت دیگر، ما به الگویی نیاز داریم که نه تنها «مسیر» رسیدن به مقاصد، بلکه «روش ها»، «ابزارها» و «فناوری های مورد نیاز»، اعم نرم و سخت در آن، با نظم علمی مشخص بیان شده باشد. ضمناً در این الگو نشانه ای از اشراف علمی نویسندگان به شرایط فعلی کشور و آینده نگری آنها وجود ندارد؛ حداقل می توان گفت که «ایرانیت» الگو، مولود یک توصیف، تحلیل و آینده پژوهی مدون و نقدشده نیست.

پنجم. در الگوی پایه، «نقاط تمرکز» و «تحول آفرین» معرفی نشده است؛ یعنی معلوم نیست گرانیگاه و سکو یا سکوهای پرتاب در این الگو چیست. درواقع الگوی پایه، فاقد ارزش استراتژیک است و قادر نیست لوکوموتیو پیشرفت را بر روی ریل گذاشته، به مقصد برساند.

ششم. متن الگوی پایه نه فقط از « صورت بندی علمی» دقیقی تبعیت نمی کند، بلکه «نامنسجم» است و درباره بسیاری از واژه های آن، ابهامات یا تفاسیر متنوع و بعضاً متعارضی به چشم می خورد. درواقع از سند پایه این توقع وجود دارد که تفرقه و تشتت را به وحدت تبدیل کند؛ اما الگوی پایه کمکی در این زمینه نمی کند، بلکه برعکس، باب تفاسیر متنوع و متکثر را باز نگه می دارد.

هفتم. در الگوی پایه نباید به صرف تعیین مرزهای کلیِ دو جهان بینی الهی و جهان بینی الحادی اکتفا کرد؛ بلکه مهم، تعیین تفاوت های کلی و حتی در مواردی جزئی دو «دستگاه» پیشرفت اسلامی و غربی است؛ چیزی که در متن الگو رد پایی از آن دیده نمی شود.

هشتم. الگوی پایه پیش از هرچیز باید یک دستگاه فکری «پویا» در کشور ایجاد کند که بتواند پاسخ صدها پرسش و مسئله ریز و درشت را در اختیار مدیران کشور قرار دهد؛ اما این الگو هیچ شباهتی به یک دستگاه فکری پویا و پاسخگو ندارد و صدها سؤال جدی را بی پاسخ خواهد گذاشت.

نهم. امروز یک پرسش اساسی از نویسندگان متن الگوی پایه وجود دارد و آن این است که این سند دقیقاً چه مشکلی را در حرکت کشور حل می کند و چه نیازهایی را مرتفع می سازد؟ به نظر می رسد این الگوی پایه با چنین مختصاتی، قادر به ایجاد تغییری در حرکت پیچیده و چندلایه ای کشور، و حل هزاران معادله سخت در عرصه پیشرفت همه جانبه، نیست.

دهم. مسئله اصلی، تبدیل مفاد کلیدی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت به یک گفتمان مسلط است. اگر کل اسناد فکری غرب وارسی شود، چیزی به نام سند الگوی توسعه غربی یافت نمی شود و آنچه با عنوان الگوی توسعه غربی وجود دارد، گفتمانی قدرتمند و تقریباً بلامنازع و البته نامرئی است که منویات نظام دموکراسی لیبرال را در جهان و در یک «پروسه» محقق می کند و کسی در عالم غرب، توان حرکت فعال در برابر آن را ندارد. بنابراین هنر نویسندگان الگو این است که فناوری تبدیل الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت به گفتمان مسلط و فراگیر یا جریان قوی و خروشنده را به مثابه تضمین تحقق این الگو، عرضه کنند.

ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.