طرح اروپا برای دور زدن تحریم ها با چه موانعی روبه رو است؟
روزنامه آمریکایی نیویورک تایمز در یادداشتی به بررسی توانایی و عزم واقعی اتحادیه اروپا برای تحقق وعده هایش مبنی بر همراه نشدن با تحریم های آمریکا علیه ایران و ایجاد یک ساز و کار مالی مستقل برای دور زدن این تحریم ها پرداخت.
در این یادداشت به قلم «پیتر ایویس» تصریح شده است: «آمریکا مدت هاست که از توان اقتصادی و مالی خود در راستای پیشبرد اهداف سیاست خارجی اش استفاده می کند. دخالت های آمریکا [در امورات سایر کشورها] اغلب موجب اختلال در فعالیت های شرکت های خارجی می شود و بعضاً نزدیکترین متحدان این کشور را نیز دلسرد می کند».
اما هفته گذشته اتحادیه اروپا از طرح جدیدی رونمایی کرد که به شرکت های اروپایی امکان می دهد از تحریم های آمریکا علیه ایران عبور کنند.
«فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اخیراً اعلام نموده که این اتحادیه در حال ایجاد یک نهاد ویژه برای پرداخت های بانکی است؛ نهادی که به شرکت های غیرآمریکایی (مشخصاً شرکت های اروپایی) امکان می دهد که بدون ترس از تحریم های ثانویه آمریکا به تجارت با ایران بپردازند.
با این وجود، نیویورک تایمز سؤالات بزرگی را در مورد طرح اتحادیه اروپا برای ایجاد یک نهاد مالی مستقل و سامانه نقل و انتقال پول برای مراوده با ایران مطرح کرده است: آیا این نهاد می تواند به حفظ روابط تجاری اروپا با ایران به گونه ای معنادار منجر شود؟ آیا این نهاد می تواند از پیگرد مالی آمریکا مصون بماند؟ آیا موفقیت ساز و کار مالی مد نظر اروپایی ها منوط به همکاری دو رقیب بزرگ آمریکا یعنی چین و روسیه است؟
به نوشته نیویورک تایمز، دولت ترامپ احتمالاً با هرگونه تلاش برای حمایت مالی از ایران به شدت مقابله خواهد کرد. وزارت خزانه داری آمریکا به تازگی طی پیامی به اتحادیه اروپا هشدار داده است که اقدامات آنها در مورد ایران کاملاً تحت نظر است و آمریکا برای اطمینان از اجرای تحریم ها علیه ایران و جلوگیری از هرگونه تلاش برای عبور از این تحریم ها، راهکارهای جایگزین را مد نظر قرار می دهد. «مایک پامپئو» وزیر امور خارجه آمریکا نیز ساز و کار مالی اتحادیه اروپا برای دور زدن تحریم های کشورش علیه ایران را یک سیاست «فاجعه آمیز» خوانده است.
در مقابل، اتحادیه اروپا که توافق هسته ای با ایران را یکی از مهم ترین دستاوردهای خود در حوزه سیاست خارجی می داند، با دفاع از برجام می کوشد تا به همه نشان دهد که ترامپ نمی تواند این دستاورد را خدشه دار کند. اتحادیه اروپا بر این باور است که ساز و کار مالی جدیدی که مد نظر دارد، می تواند مراودات تجاری با ایران را از گزند تحریم ها حفظ کند.
ساز و کار مد نظر اتحادیه اروپا چه از لحاظ اهداف و در اجرا ساده به نظر می رسد. این ساز و کار عبارت است از فراهم نمودن راهی برای نقل و انتقال پول بین ایران و شرکت های اروپایی در شرایطی که بانک های غربی حاضر به انجام این کار نیستند. البته تردیدهای جدی در مورد این ساز و کار وجود دارد.
نیویورک تایمز در مورد وعده اروپایی ها در مورد ایجاد یک سامانه نقل و انتقال پول برای دور زدن تحریم های آمریکا علیه ایران می افزاید: «برخی تحلیل گران معتقدند که احتمالاً خود اتحادیه اروپا انتظار ندارد که این سامانه به صورت کامل اجرایی شود. حتی این تحلیل گران می گویند ساز و کار مالی مد نظر اتحادیه اروپا تنها یک ژست سیاسی برای ترغیب ایران به ماندن در برجام است».
در مقابل، برخی دیگر بر این باورند که آمریکا نباید تعهد اروپاییها و شخص فدریکا موگرینی به برجام را دست کم بگیرد. «ژاکوب فانک کرکگارد» عضو ارشد اندیشکده اقتصاد بین الملل پترسون در خصوص تلاش شدید فدریکا موگرینی برای حفظ برجام می گوید: «او کسی است که از طرف اتحادیه اروپا در انعقاد توافق هستهای شرکت داشت. ساز و کار مالی اتحادیه اروپا تنها یک ژست سیاسی نیست زیرا [حفظ برجام] برای او بیشتر به یک مسئله شخصی بدل شده است».
شاید بزرگترین چالش برای اتحادیه اروپا این باشد که شرکتهای اروپایی نیازی به ساز و کار مالی طراحی شده از سوی این اتحادیه ندارند زیرا بسیاری از آنها ارتباط تجاری خود را با ایران قطع کرده اند. بسیاری از شرکتهای خارجی پس از خروج دولت ترامپ از برجام و اعلام خبر بازگشت تحریمهای یکجانبه آمریکا علیه ایران تصمیم گرفتند از بازار ایران خارج شوند تا از جریمه های احتمالی در امان بمانند.
یکی از معروف ترین شرکتهایی که در پی خروج آمریکا از برجام قید سرمایه گذاری در ایران را زد، شرکت فرانسوی توتال است که در حوزه نفت و گاز فعالیت می کند. «پاتریک پویانه» مدیرعامل این شرکت در مورد تصمیمش برای بایگانی کردن طرح سرمایه گذاری در میادین گازی ایران می گوید: «ما نمی خواهیم این ریسک را بپذیریم و مورد هجمه بی وقفه ترامپ قرار بگیریم».
مدیرعامل شرکت توتال در مورد ساز و کار مالی جدید اتحادیه اروپا و احتمال مؤثر بودن آن در نقل و انتقال پول بین ایران و شرکتهایی که قصد تجارت با ایران را دارند نیز نظر امیدوارکننده ای ندارد و تصریح می کند: «من مطمئنم که این [ساز و کار] برای ما جواب نخواهد داد».
بر اساس یادداشت نیویورک تایمز، چالش بزرگ دیگر اتحادیه اروپا برای ایجاد نهاد مالی جدید خود برای مراوده مالی با ایران این است که احتمالاً بانکهای غربی ترجیح خواهند داد که ارتباطی با این نهاد نداشته باشند زیرا چنین ارتباطی می تواند آنها را در معرض جریمه های هنگفت دولت آمریکا قرار دهد. اگر بانکهای غربی به نهاد مالی جدید اتحادیه اروپا متصل نباشند شرکتهای اروپایی هرگز نخواهند توانست دریافت یا پرداختی از طریق این نهاد داشته باشند.
البته اتحادیه اروپا می تواند با کمک گرفتن از یک بانک دولتی مانند «بانک سرمایه گذاری اروپا» این فرآیند را به سرانجام برساند اما مشکل اینجاست که حتی همین بانک نیز با خطر تحریم های ثانویه آمریکا مواجه است. از طرفی حتی اگر اتحادیه اروپا به هر ترتیب ممکن بتواند ساز و کار مالی مد نظر خود را ایجاد کند، قانع کردن شرکتها در مورد قابلیت اطمینان این ساز و کار (اینکه دولت آمریکا قادر به نفوذ در سامانه و شناسایی شرکتهای فعال در آن نیست) کاری بس دشوار است.
علاوه بر این، در دورانی که شبکه های پرداخت به دفعات مورد هجوم سوءاستفاده کنندگان قرار می گیرند، اتحادیه اروپا باید هزینه زیادی را صرف نظارت بر سامانه مالی جدید خود کند زیرا برای خرابکاران و کلاهبرداران، هیچ چیز به اندازه یک شبکه پرداخت نوپا جذاب نیست.
به رغم همه این چالشها شاید اتحادیه اروپا بتواند شرکتهایی را پیدا کند که مایل به استفاده از نهاد مالی جدید این اتحادیه باشند. مثلاً شرکتهای چینی که دور زدن تحریمها علیه ایران را در سالهای گذشته تجربه کرده اند، می توانند جزو مشتریان بالقوه نهاد مالی جدید اتحادیه اروپا محسوب شوند. البته استفاده شرکتهای چینی یا روسی از این نهاد مالی می تواند آسیب زیادی به روابط اتحادیه اروپا با آمریکا وارد سازد و به همین جهت شاید اتحادیه اروپا در این مورد جانب احتیاط را رعایت کند.
در این میان نباید از شرکتهای کوچک اروپایی که حوزه تجارت آنها با ایران مشمول تحریم های آمریکا نیست، غافل شد. نیویورک تایمز معتقد است این شرکتها که خطری را از جانب آمریکا احساس نمی کنند، از هرگونه ساز و کاری که بتواند نقل و انتقال پول بین آنها و طرف ایرانی را تسهیل کند، استقبال خواهند کرد.
خطری که نهاد مالی جدید اتحادیه اروپا برای آمریکا ایجاد خواهد کرد این است که چنین نهادی میتواند تجربه فعالیت مالی خارج از حیطه نظارت آمریکا را به اروپایی ها بدهد و به بخش لاینفکی از نظام پرداخت بین المللی بدل شود. پیام تهدیدآمیز اخیر آمریکا به اتحادیه اروپا در مورد این نهاد مالی نشاندهنده نگرانی عمیق دولت ترامپ در مورد آن است.
«اریش فراری» وکیل و نویسند ه ای که به صورت تخصصی در مورد تحریم های آمریکا مطالعه می کند، در این خصوص می گوید: «ممکن است دولت ترامپ مستقیماً نهاد مالی جدید اتحادیه اروپا را هدف تحریم قرار دهد و یا اینکه شرکتهای خصوصی را برای استفاده نکردن از آن تحت فشار بگذارد. آمریکا میخواهد توان خود را به نمایش بگذارد و باید دید که تا کجا پیش خواهد رفت».