مفهوم وحدت از منظر علامه مصباح یزدی

0 ۲۲۹

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی جبهه پایداری انقلاب اسلامی ، با توجه به مباحث مطروحه حول محور وحدت نظری و وحدت عملی در ایام اخیر ؛ حجت الاسلام روانبخش در وبلاگ شخصی اش آورد : مدتی است موضوع وحدت میان اصول گرایان نقل مجالس مختلف شده است. برخی از اصول گرایان نیز پس از تشکیل جبهه پایداری، آن را به انواع اتهامات از جمله وحدت شکنی متهم می کنند حضرت آیت الله مهدوی کنی نیز بارها بر حفظ وحدت و اتحاد همه گروه های اصول گرا تاکید کرده و از دوستان جبهه پایداری که تا کنون حاضر به ملحق شدن به جبهه متحد نشده اند، گلایه کرده اند. حضرت آیت الله مهدوی کنی نکته ای را بارها به آن اشاره کرده اند که منظور ما از وحدت، وحدت فلسفی نیست برخی مرادشان از وحدت، وحدت فلسفی است و لذا می گویند شدنی نیست. ایشان در آخرین مصاحبه مفصلی که داشتند مرادشان از آن “برخی” را مشخص کرده و فرموده اند”جناب آیت الله مصباح گفته بودند: «وحدت نمی شود». ایشان وحدت را برده بود به وحدت فلسفی. گفتم: «ما که وحدت فلسفی نمی خواهیم. نه فلسفی می خواهیم، نه شیمیایی. ما یک وحدت اجتماعی سیاسی می خواهیم که در آن مشترکات را می گیرند و همکاری می کنند. مگر در یک مجلس همه یک جورند؟ از نظر فلسفی حتی دو نفر نمی توانند با هم یکی شوند، چون از نظر فلسفی، حدود متشخص به ذات است. هیچ فردی مثل فرد دیگر نمی تواند بشود. آنچه که ما می خواهیم جنبه های مشترکمان است. مگر ما نمی گوییم با برادران اهل سنت باید ائتلاف کنیم؟ ائتلاف با آن ها یعنی این که نه آن ها شیعه می شوند و نه ما سنی، ولی مشترکات داریم. در این انقلاب کسانی که امام، رهبری و قانون اساسی را قبول دارند، در بعضی از جنبه ها ممکن است تفاوت هایی داشته باشند. بیاییم با هم باشیم، چون در این صورت است که هیچ نگرانی ای وجود ندارد و انقلابیون، در انتخابات، اکثریت را به دست خواهند آورد، ولی این جدایی ای که الان درست کرده اند، خطرناک است. ممکن است نیتشان هم خیر باشد، من نمی دانم، ولی کار خوبی نمی کنند.” از آن جایی که ایشان مطلبی را از علامه مصباح نقل کرده اند که در جایی ثبت نشده است بلکه به عکس مطالبی که از قول حضرت علامه مصباح یزدی در سایت خودشان و در نشریه ” پرتو سخن” آمده است با مطلب نقل شده توسط حضرت آیت الله مهدوی کنی کاملا تعارض دارد، از این جهت بر آن شدیم تا توجه شما خوانندگان محترم را به یکی از سخنرانی های حضرت استاد در این باره، که در همایش اعلام موجودیت جبهه پایداری انقلاب اسلامی ایراد شده است جلب کنیم . قضاوت به عهده شما. بسم الله الرحمن الرحیم إِنَّ هَذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّهً وَاحِدَهً وَأَنَا رَبُّکُمْ فَاعْبُدُونِ؛ مسأله وحدت و اتحاد در ادبیات و فرهنگ ما جایگاه خاصی دارد. داستان ها، اشعار و بیانات ادبی فراوانی در این باره وجود دارد، اما این مفهوم به ویژه پس از انقلاب، به مفهومی کلیدی تبدیل شد و جایگاه مهم تری یافت. حضرت امام خمینی(رضوان الله علیه) از کسانی بود که به این مفهوم جانی دوباره بخشید؛ با این حال اکنون که بیش از ۳۰ سال از عمر انقلاب می گذرد و از وحدت به شکل های گوناگون در محافل علمی و رسانه ها سخن به میان می آید، هنوز آن گونه که باید و شاید مفهوم روشنی از این واژه ارایه نشده است. وحدت مطلوب وحدت را باید چگونه کسب کرد؟ آیا هر وحدتی مطلوب است؟ آیا می توان ملاکی برای مطلوبیت وحدت یافت؟ یک نوع وحدت داریم یا می شود انواعی از وحدت ها را تصور کرد؟ به نظر می رسد اگر کسانی با دقت و حوصله ابعاد مختلف این مفهوم را بررسی کنند، به اندازه یک کتابْ مطلب گردآوری شود، اما در حدی که بضاعت و ظرفیت این مجلس اقتضا می کند، نکته هایی را بیان می کنیم. غیر از وحدت به معنای تکوینی و عرفانی، یک نوع وحدت، وحدت عرفی است که در محاورات ما به کار می رود و مربوط به رفتار اختیاری انسان ها می شود. یعنی می گوییم کسانی وحدت دارند که در رفتار با هم هم سو باشند. این هم سویی از دو ریشه مختلف نشأت می گیرد: یکی اندیشه ها، افکار و شناخت ها، و دیگری خواست ها، تمایلات و گرایش ها. اگر افکار و گرایش ها شبیه هم باشد، بالطبع رفتارها هم شبیه هم خواهد شد و حرکت رفتاری افراد، گروه ها و جوامع سمت و سوی واحدی پیدا خواهد کرد، اما اگر تشخیص ها و بینش ها با یکدیگر متفاوت باشد، طبعاً این تفاوت ها در رفتار نیز اثر خواهد گذاشت. همچنین اگر گرایش ها، تمایلات و خواسته های افراد با هم تضاد داشته باشد، خواه ناخواه این اختلاف در رفتار هم ظهور خواهد کرد. به این ترتیب، وحدتی مطلوب است که انسان ها بتوانند با رفتار هم سوی یکدیگر، به سوی هدف مطلوبِ واحد حرکت کنند و امکاناتشان را به سوی آن مقصد واحد سوق دهند تا به نتیجه ایده آل برسند. شمشیری دولبه وحدت، خودبه خود یک ارزش مطلق در کنار ارزش های الهی و انسانی نیست؛ بلکه ابزاری برای پیشرفت بهتر است. این قصه معروف را حتماً شنیده اید که پادشاهی در روزهای پایانی عمر خویش، ۱۲ پسرش را به حضور خواند و به هریک از آنان چوبی داد و گفت: بشکنید، و آنان شکستند. پس از آن، ۱۲ چوب را روی هم گذاشت و به هر کدام گفت: بشکنید. چون نتوانستند، رو به آنان کرد و گفت: اگر پس از مرگ من با هم باشید، شکست نمی خورید، اما اگر پراکنده شوید، در مقابل دشمنان شکست خواهید خورد. پس، وحدت می تواند هدفی را تقویت کند، اما ممکن است آن هدف مطلوب یا نامطلوب باشد. کفار هم در جنگ احزاب برای این که ریشه اسلام را بکنند با هم متحد شده بودند، اما آیا این وحدت مطلوب بود و آن ایده آل اخلاقی تحقق پیدا می کرد؟! روشن است که وحدت، ابزار و به مثابه شمشیری دو لبه است. یعنی اگر وحدت در راه حق به کار برود مطلوب است و اگر در راه باطل محقق شود، مضر است. پس، ارزش وحدت و اتحاد، ارزشی ابزاری است. در واقع، ابتدا باید هدف مقدسی را در نظر گرفت و برای تحقق آن هدف برنامه ریزی کرد. سپس، باید تلاش کرد تا نیروهایی که می توانند در رسیدن به آن هدف مؤثر باشند هم سو شوند تا نیروهایشان جهت یافته و متراکم شود. اجمالاً در اصطلاح منطقی، این گزاره که وحدتْ ارزش مطلوبی برای انسان است، از مشهورات است مانند: حُسن صدق، حُسن عدالت، قبح کذب. حُسن اتحاد و وحدت هم گزاره ای از سنخ مشهورات است و به قول ابن سینا همان گونه که سایر گزاره های مشهور می توانند قیدی خفی داشته باشند، این گزاره نیز می تواند دارای قیدی خفی باشد، و آن اینکه وحدتی مطلوب است که در راه حق باشد. حق ؛ محور وحدت در این جا سه نکته مطرح است. نکته اول این است که بعضی تصور نکنند که هرجا عنوان وحدت بود، دیگر نمی شود حرفی برضد آن زد و همه باید تسلیم شوند، بلکه باید دید وحدت برای چیست. نکته دوم این که وحدت باید محوری داشته باشد. محال است دو چیز در عین این که دو تا هستند، یکی شوند! وقتی دو نفر با هم وحدت دارند یعنی نیروهایشان را با هم هم سو می کنند و در یک جهت به کار می گیرند، باید محوری واحد داشته باشند. معمولاً در فعالیت های اجتماعی صدها و هزاران نفر با ده ها انگیزه و گرایش مختلف حضور دارند. افراد و گروه های متعدد هنگامی می توانند نوعی وحدت معقول و مطلوب داشته باشند که این وحدت، محوری داشته باشد. یعنی تا وقتی که این فعالیت ها ارتباطی با آن محور دارد، می شود یک عمل واحد. حال، اگر جهت تغییر کرد، یک فعالیت به راست رفت و یکی به چپ، چون از محور دور شده اند، دیگر وحدتی در میان نخواهد بود. بنابراین، برای هر وحدت مطلوب و مقدس، باید محور مشخصی باشد که با آن کنترل شود. در واقع، فعالیت هایی که در پرتو وحدت انجام می گیرد، باید با آن محور به عنوان ملاک سنجیده شود. به این ترتیب، هر اندازه فعالیت ها به آن محور نزدیک شود، آن وحدت مؤثر نهادینه شده است و هرگاه سمت وسوی فعالیت ها تغییر کرد، دیگر وحدتی نخواهد بود. نکته سوم این که حقی که می تواند محور وحدت باشد، مراتبی دارد؛ هم چنان که دلبستگی به آن حق و شناخت آن نیز مراتبی دارد. گفتیم که محور وحدت، آن حقی است که شناخت، گرایش و رفتار براساس آن شکل گرفته است، اما آیا سطح شناخت همه مردم با هم برابر است؟ شناخت انسان ها گاه در حد تباین و تضاد با یکدیگر اختلاف دارد، و گاه از جهت شدت وضعف، متفاوت است. مراتب وحدت بی شک، آن جا که اختلاف در شناخت ها در حد تباین و تضاد باشد و همدیگر را نفی کنند، وحدتی حاصل نخواهد نشد. وحدت آن جا ممکن است که شناخت ها با هم قرابت داشته و هم سو باشند. حتی در همین جا نیز مراتب شناخت متفاوت است، ظن، علم، یقین، ایمان و هدایت هم مراتب مختلف دارند. قرآن می فرماید: وَالَّذِینَ اهْتَدَوْا زَادَهُمْ هُدًی؛ وَأَمَّا ثَمُودُ فَهَدَیْنَاهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمَی عَلَی الْهُدَی؛ وَإِذَا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِیمَانًا. ایمان همه یکسان نیست. معرفت ها هم در یک حد نیست. دلبستگی ها و عشق ها نیز به یک اندازه نیست. می شود آن را بین صفر و بی نهایت درجه بندی کرد؛ البته بی نهایت عشق برای خداست، هم چنان که بی نهایت علم نیز از آنِ اوست. ما باید برای شناخت حقیقت تلاش کنیم و یقین و دلبستگی خود را به حق بیشتر کنیم. همه ما «خوبی» را دوست داریم، اما آیا برای تحقق آن، همه به یک اندازه فداکاری می کنیم؟ در روایات برای ایمان هفت یا ده سهم برشمرده اند. بالطبع آن که یک سهم از ایمان دارد، نباید فکر کند که همه باید در حد او باشند و آن که هفت سهم ایمان را دارد نیز نباید ایمان خود را بر کسانی که صاحب یک سهم اند تحمیل کند. بنابراین، با توجه به این که مبادی رفتارهای ما، یعنی شناخت ها و گرایش ها دارای مراتبی هستند، طبعاً نزدیکی و هم سویی رفتارها با هم نیز مراتب دارند. برای مثال، همه ما به طور طبیعی و فطری، انسان ها و به طور کلی جامعه انسانی را دوست می داریم و اگر افرادی بر ضد جامعه انسانی حرکت کنند، نسبت به آن ها دشمنی پیدا می کنیم. ما واقعاً همه کفار عالم را دوست داریم و می خواهیم ایمان بیاورند، هدایت شوند و به سعادت برسند؛ البته کسانی که نسبت به حق دشمنی دارند، حسابشان جداست. ما حتی منکران خداوند و آن ها را که مادی محض اند و معرفتی نسبت به ماورای طبیعت ندارند، دوست داریم و می خواهیم هدایتشان کنیم، چون در دایره انسان قرار می گیرند، اما آن هایی که خدا را قبول دارند در یک دایره تنگ تری هستند و طبعاً آن ها را بیشتر دوست می داریم. در میان خداباوران نیز محبت ما نسبت به کسانی که به ادیان و انبیای الهی هم معتقدند، بیشتر است و نسبت به دسته پیشین در دایره تنگ تری قرار می گیرند. در واقع، محبت ما نسبت به کسانی که انبیا را قبول دارند، بیشتر از آن هایی است که فقط خدا را قبول دارند. در این میان، علاقمندی و ارتباط ما نسبت به کسانی که اسلام را قبول دارند، بیشتر و در نتیجه وحدت مان با آنان نیز مستحکم تر است. هم چنین، وحدت، علاقمندی و ارتباط ما در میان مسلمان ها با شیعیان بیشتر است. اگرچه در دایره شیعیان، گناه کاران هم هستند، ولی ما آن ها را هم دوست داریم و برایشان استغفار می کنیم. اکنون، در بین دایره شیعیان، می توانیم دایره کوچک تری ترسیم کنیم و آن ها کسانی هستند که اهل کمالات هستند. آیا محبت ما به شیعه ای که خدای ناکرده آشکارا معصیت می کند نسبت به آن که تجاهر به فسق نمی کند یکسان است؟! مسلما ً این گونه نیست. یعنی ما به عنوان یک مسلمان معتقد به خدا، با کسانی که بهترین شناخت و بیشترین دلبستگی را نسبت به حقایق دینی و ارزش های اسلامی و انقلابی دارند و بهترین فداکاری ها را در راه تحقق اهداف و ارزش های اسلامی انجام داده اند، بهتر می توانیم همکاری کنیم. مرزهای وحدت به همین ترتیب، می توانیم دایره های کوچک تری ترسیم کنیم. وحدت و هم یاری ما با کسانی که در دوایر کوچک تر قرار می گیرند پررنگ تر خواهد بود. این وحدت به معنای عدول از وحدت با سایر مؤمنین در دوایر دیگر نیست، بلکه در یک دایره وسیع تر در صحنه هایی دیگر وحدت و ارتباط کم رنگ تری وجود دارد. نمی توانیم آن همکاری و وحدتی را که با شیعیان داریم، با سنی ها داشته باشیم. ما با همه اهل تسنن وحدت خواهیم داشت، اما در مقابل کفار. یعنی اگر میان شیعیان و اهل تسنن تضاد و تزاحمی در مصالح پیش آید، قطعاً ما شیعه را مقدم می داریم. این مسأله کاملاً عقلایی است. برای مثال، ما از عمق دلمان به جناب سید حسن نصرالله حفظه الله با آن که با او هیچ ارتباطی نداریم، عشق می ورزیم. چون ایشان هم شناخت کافی نسبت به حقایق اسلام و تشیع دارد، هم در راه دین بهترین فداکاری ها را کرده و هم بهترین تدبیرها را برای حفظ اسلام و ارزش های اسلامی در کشورش به کار بسته و هم چنین بهترین افتخارات را برای جامعه شیعه امروز به ارمغان آورده است. آیا ایشان با طلبه ای مثل بنده قابل مقایسه است؟ بنابراین، هرچه شناخت ها و دلبستگی ها و اراده ای که منشأ رفتارها می شود، نسبت به فرد یا مجموعه ای عمیق تر و شدیدتر باشد، می تواند وحدت مؤثرتر و قوی تری را به وجود بیاورد. مطالبی که بیان شد مدلی شبیه دوایر متحدالمرکز را پیش روی ما قرار می دهد. بنابراین، گرچه ما به همه کسانی که به این کشور اسلامی دلبستگی دارند (غیر از آن هایی که عناد داشته باشند و دنبال براندازی نظام باشند)، علاقه و با آنها ارتباط داریم و خیرشان را می خواهیم، اما ارتباط و اتحاد ما با همه یکسان نیست، بلکه این اتحاد و ارتباط با عده ای در این حد است که تنشی ایجاد نشود، و خصومت و بدگویی ای نباشد. به نظر می رسد تأکیداتی که حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبری حفظه الله نسبت به وحدت ما با فرقه ها، طوایف و اقوام مختلف داشته و دارند، بیشتر ناظر به همین امر است که رفتارها به تخاصم نینجامد. یعنی، همین که انسان روابط دوستانه اش را حفظ کند تا سبب بدبینی نسبت به تشیع، نظام اسلامی و مسئولان کشور نشود، یک نوع وحدت است؛ البته با بعضی از برادران اهل تسنن می توان وحدتی به مراتبْ قوی تر از این برقرار کرد. بنده با مرحوم ماموستا شیخ الاسلام بسیار مانوس بودم، به طوری که رابطه بنده با ایشان در مجلس خبرگان از بسیاری از هم قطاران و دوستانمان بیشتر بود. ایشان نیز اظهار علاقه شدیدی می کرد. حتی می گفت به دوستان بگو: این معشوق من است! ایشان سنّی بود، اما آن چنان به اهل بیت(علیهم السلام)، تشیع، امام(ره) و مقام معظم رهبری عشق داشت که شاید بسیاری از شیعیان چنین عشقی را نداشتند. پس لازم است عواملی را که زمینه وحدت را بیشتر می کند، تقویت کنیم، ولی به طور عموم هرچه جهات اشتراک بیشتر باشد، زمینه وحدت نیز بیشتر است. مراتب وحدت در اصول گرایی امروز هم وقتی صحبت از مسائل سیاسی و اشتراک در فعالیت های سیاسی است، برای گروهی که «اصول گرا» نامیده می شوند دایره خاصی ترسیم می کنیم و نسبت به آن ها ارادت ویژه ای داریم؛ البته آن ها که واقعاً اصول گرا باشند، نه این که از این نام سوءاستفاده کنند؛ چون استفاده ابزاری از نام، نوعی نفاق است. ما به همه کسانی که واقعاً به اصول و ارزش های اسلامی و انقلاب پایبند باشند علاقه داریم و هر خدمتی هم بتوانیم برایشان انجام خواهیم داد، اما این به این معنا نیست که همه آنها یکسانند. ما بعضی از اصول گراها را بیشتر دوست داریم و با آن ها ارتباط و همکاری بیشتری داریم، زیرا کسانی را می شناسیم که دلبستگی و شناختشان نسبت به اسلام و ارزش های اسلامی و انقلابی بیش از سایر اصول گرایان است. این جاست که به طور طبیعی علاقه ما به آن ها بیشتر خواهد بود و وظیفه ما حکم می کند که برای این که بتوانیم از آنان بهره مند شویم، با آنان ارتباط و همکاری بیشتری داشته باشیم. پس، وجود گروهی درون جامعه اصول گرایان به نام «جبهه پایداری» به معنای انشقاق، انشعاب، تباین، تعارض و تضاد نیست، بلکه مشخص شدن گروهی است که برحسب تشخیصِ آن کسانی که در دایره اصول گرایی مشارکت دارند، تعلقاتشان به ارزش های اسلامی، پایبندی شان به احکام اسلامی و فداکاری شان در راه تحقق اهداف اسلامی بیش از دیگران است، و این امر نباید جای هیچ گونه توهم خطا و انحراف باشد. در واقع، این اعلام موجودیت، بیان واقعیتی بوده که عملاً وجود داشته است و فقط در حال حاضر در ذیل یک عنوان قرار گرفته است؛ وگرنه به طور طبیعی حمایت و ارتباط ما نسبت به کسانی بیشتر است که با آن ها اشتراک بیشتری داشته باشیم. حال، وقتی معتقدیم شناخت عده ای از اسلام و پایبندی شان به ارزش های اسلام و انقلاب بیشتر است، علاقه و همکاری ما با آنان نیز بیشتر خواهد شد. این امر، نه به معنای نفی دیگران است و نه به معنای تضاد و تباین با دیگران، و نه به معنای باز کردن یک دکان دیگر! چراکه تجربه سی ساله انقلاب حکایت از این دارد که هر دکانی که باز کردیم، از سوی مردم غیر از فحش، تهمت و افترا چیز دیگری عایدی نداشته است؛ البته بحمدالله از سوی خداوند و اولیای پاکش عواید بسیاری نصیبمان شده است. در این باره نیز ممکن است بگویند: انشقاق و اختلاف کردند، وحدت را به هم زدند و ممکن است هزاران فحش هم نثار ما شود، اما والله علیم بذات الصدور؛ خدا به عمق دل ها و خلوص نیت ها آگاه است. امیدواریم که نیت های ما خالص برای خدا باشد و خدا بر اخلاص ما بیفزاید. پروردگارا! تو را به مقام انبیا و اولیا و به مقام شهدا و صالحین و به مقام امام عزیزمان قسم می دهیم که بر علو درجات او روز به روز و ساعت به ساعت بیفزا. سایه مقام معظم رهبری را بر سر ما مستدام بدار. به ما شناخت واقعی تر و صحیح تر، نیت پاک تر، اراده راسخ تر در جهت پیروی و حمایت از حق مرحمت بفرما. همه دوستانی را که در راه اعلای کلمه حق و تقویت نظام اسلامی قدم برمی دارند، یاری بفرما. بین ما و آن ها کمال محبت و صمیمیت برقرار بفرما. دل های ما را از هرگونه ناپاکی، کینه، دشمنی و بدبینی نسبت به دوستان و مؤمنان و کسانی که قصد خیر دارند مبرا بفرما. عاقبت امر همه ما ختم به خیر بفرما.

ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.