سیاوش فلاح پور*
در شرایطی که افکار عمومی جهان منتظر اطلاع از جزئیات پیام رئیس جمهور آمریکا و پیشنهادات احتمالی وی برای تهران بود، سخنان حضرت آیت الله خامنه ای مبنی بر موضع ایران نسبت به مذاکرات و بیان علل این موضع به خبر اصلی رسانه های جهان تبدیل شده؛ مهندسی معکوسی که تعجب بسیاری از رسانه ها را به همراه داشته است. حالا دیگر عباراتی نظیر «ترامپ شایسته تبادل پیام نیست»، «تجربه تلخ مذاکرات قبلی با آمریکا در چارجوب برجام به هیچ وجه تکرار نخواهد شد» یا «کدام عاقلی با کشوری که زیر تمام توافق ها زده مذاکره می کند؟» در رسانه های بین المللی جای گمانه زنی ها درباره جزئیات پیام ترامپ را گرفته است. به عبارت دیگر، ایران به شکلی هوشمندانه با استفاده از پیام آور ترامپ، پیام خود را به گوش جهانیان رساند بدون آنکه مجالی در اختیار بازی رسانه ای-روانی جدید رئیس جمهور آمریکا قرار دهد! رخدادی که بدون شک نوعی پیروزی برای ایران در حوزه جنگ روانی به شمار می آید چرا که هم اکنون توپ به زمین واشنگتن برگشته است.
اما فارغ از مدیریت هوشمندانه جنگ روانی آمریکا علیه ایران در بیت رهبری، محتوای سخنان رهبر معظم انقلاب اسلامی خطاب به نخست وزیر ژاپن پیش از هر چیز نشان از پایان معادله ای دارد که طی نزدیک به یک سال گذشته از سوی آمریکا تلاش شده بر تهران تحمیل شود؛ معادله یا «جنگ» یا «مذاکره». انتقال پیام شخص رئیس جمهور آمریکا (به عنوان نماد این معادله) توسط نخست وزیر ژاپن به تهران بعد از اعمال فشارهای اقتصادی-امنیتی بی سابقه، نقطه اوج این تلاش ها به شمار می رود. شکست عملی معادله جنگ یا مذاکره از آن حیث با اهمیت است که بر خلاف آنچه در ظاهر رخ داده، آمریکا در اجرای این معادله تنها نبوده و شرکای اروپایی این کشور عملا با رفتار خود در حوزه های مختلف، در تحمیل معادله مذکور علیه ایران به واشنگتن یاری رسانده اند. با این حال پاسخ روشن حضرت آیت الله خامنه ای نشان از مرگ زودهنگام معادله دارد؛ مرگی که تنها علت آن، توانمندی های ایران در ابعاد مختلف و آمادگی این کشور برای استفاده از اهرم های فشار خود علیه آمریکا و متحدانش بوده است.
انتصار ایران در «جنگ اراده ها» (تحقق وضعیت نه جنگ و نه مذاکره) در حالی است که جمهوری اسلامی به شکلی هوشمندانه از ورود به مذاکرات جدید با آمریکا خودداری می کند. در بیان ریشه های اجتناب تهران از مذاکره جدید می توان به ۳ مورد ذیل اشاره کرد:
۱- تجربه مذاکره با آمریکا
با گذشت بیش از یک سال از خروج آمریکا از توافق برجام، همچنان هیچ مدرک معتبری دال بر نقض مفاد توافق از سوی ایران منتشر نشده است. تنها مرجع راستی آزمایی عملکرد ایران در توافق، یعنی آژانس بین المللی انرژی اتمی بارها در گزارش های خود بر پایبندی ایران به تعهدات خود در برجام تاکید کرده است. تایید عملکرد ایران در اجرای برجام البته محدود به آژانس نبوده و سایر اعضای این توافق (اروپا، روسیه و چین) نیز علی رغم مواضع متفاوت خود در قبال سیاست های ایران، همواره به آن اعتراف کرده اند. بر این اساس، خروج یکجانبه آمریکا از برجام (همچون سایر توافقنامه های بین المللی طی ۲ سال گذشته) نشان از غیر قابل اعتماد بودن این کشور دارد. رهبر انقلاب اسلامی نیز در ملاقات با نخست وزیر ژاپن با اشاره به این مسئله فرمودند: کدام فرد عاقلی است که دوباره با کشوری که زیر تمام توافق ها زده، مذاکره کند؟
۲- القای شکست به مثابه امتیاز
رئیس جمهور آمریکا و مقامات دولتش مدعی هستند برای از سرگیری مذاکره با ایران امتیازاتی را در نظر گرفته اند؛ امتیازاتی که طی هفته های گذشته با عقب نشینی از روایت جنگ و شیفت رسانه ای بر محور مذاکره به تدریج از زبان چهره های متعدد بیان شده است. از عدم اراده برای جنگ گرفته تا خودداری از تغییر نظام در ایران، کنار گذاشتن پیش شرط هایی که در گذشته مطرح شده و …
تهران اما به درستی می داند تمام این امتیازات در حقیقت شکست ها و ناکامی های دولت آمریکا در مواجهه با ایران هستند که اکنون از سوی دولت این کشور به مثابه امتیاز، یکی پس از دیگری رونمایی می شوند. بسیاری از رسانه ها، تحلیل گران و حتی دوستان ناراضی واشنگتن در خلیج فارس طی هفته های گذشته به ناتوانی آمریکا از ورود به مقابله نظامی با ایران اعتراف کرده اند، ناتوانی که بیش از هر چیز ریشه در هشدارهای مکرر پنتاگون نسبت به تبعات هرگونه اقدام نظامی علیه ایران دارد. عجیب تر از ادعای فقدان اراده برای جنگ اما ادعای فقدان اراده برای تغییر نظام است! در پاسخ به این ادعا صرفا طرح این سوال کافی به نظر می رسد: آمریکا برای تغییر نظام در ایران از چه اقدامی خودداری کرده است!؟
حضرت آیت الله خامنه ای در خصوص این مسئله نیز در جریان ملاقات با نخست وزیر ژاپن و در پاسخ به وی فرمودند: مشکل ما با آمریکایی ها موضع تغییر رژیم نیست، زیرا آن ها اگر چنین قصدی هم داشته باشند، قادر به اجرای آن نیستند، همانطور که روسای جمهور قبلی آمریکا در ۴۰ سال گذشته برای نابودی جمهوری اسلامی تلاش کردند اما نتوانستند.
۳- ورود به مسیر خلع سلاح
در حال حاضر و بعد از اجرای تعهدات ایران در توافق برجام، اصولاً مسئله دیگری در رابطه میان ایران و آمریکا باقی نمانده که حل آن نیاز به مذاکره سیاسی میان دو کشور داشته باشد؛ مگر:
الف) توان موشکی
ب) عمق راهبردی در منطقه
و دیگر ابزارهای فشار جمهوری اسلامی که رهبر انقلاب اخیراً به عنوان «مسائل ناموسی انقلاب» از آن تعبیر کردند.
علی رغم ظرفیت های گسترده ایران در ابعاد مختلف، توان موشکی و عمق راهبردی از جمله مسائلی هستند که ابزارهای دفاعی و اهرم های فشار سخت ایران علی آمریکا و متحدانش به شمار می روند. بر این اساس، طبیعتا فلسفه از سرگیری مذاکره با تهران، پس از اجرای تمام تعهدات برجامی این کشور، ورود به دو حوزه فوق است؛ حوزه هایی که در صورت بروز هرگونه ضعف یا عقب نشینی در آن ها، عملا ایران در مقابل دشمنانش خلع سلاح شده است. شاید بتوان گفت تعبیر «مسائل ناموسی انقلاب» از سوی حضرت آیت الله خامنه ای بر همین اساس بر موضوعات یاد شده اطلاق شده است. ایشان پیش از این در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام فرمودند:
«می گویند بیایید درباره موشک مذاکره کنیم، معنای حقیقی این حرف این است که شما باید برد و دقت موشک هایتان را کم کنید تا اگر روزی شما را هدف قرار دادیم، نتوانید جواب بدهید. اما بدیهی است که کسی در ایران این حرف را نمی پذیرد… عمق راهبردی سیاسی و امنیتی برای هر کشوری مسئله ای حیاتی است، برای ما نیز عمق راهبردی در منطقه خیلی مهم است، آن ها از این مسئله ناراحتند و می خواهند بر سر عمق راهبردی ایران معامله کنند، آیا کسی می پذیرد؟»
علاوه بر تمام این ها باید اشاره کرد مسئله نفوذ منطقه ای ایران بر خلاف تصوری که طرف مقابل سعی در ایجاد آن دارد، مسئله ای ارادی و سیاسی به معنای متعارف نیست، بلکه عمق راهبردی امروز جمهوری اسلامی ایران، ثمره ای از ثمرات شجره طبیه انقلاب اسلامی است و سیاسی سازی آن، تلاشی در جهت تقلیل معنای این پدیده به شمار می رود.
دست رد قاطعانه رهبر معظم انقلاب اسلامی به پیام رئیس جمهور آمریکا در حالی بر صفحه اول رسانه های جهان نقش بست که رئیس جمهور ایران ساعاتی پس از ملاقات نخست وزیر ژاپن با رهبری، برای شرکت در اجلاس سازمان همکاری های شانگهای راهی پایتخت قرقیزستان می شود؛ اجلاسی که در حاشیه آن، وی دیدارهایی دو جانبه با سران حاضر در بیشکک، از جمله ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه خواهد داشت.
از سوی دیگر حضرت آیت الله خامنه ای با اشاره به سخنان نخست وزیر ژاپن مبنی بر اینکه ترامپ گفته مذاکره با آمریکا موجب پیشرفت ایران خواهد شد، فرمودند: ما به لطف خداوند، بدون مذاکره با آمریکا و با وجود تحریم هم به پیشرفت خواهیم رسید. ایشان در ادامه سخنانشان خطاب به شینزو آبه تاکید کردند: ژاپن کشور مهمی در آسیا است و اگر به گسترش روابط با ایران تمایل دارد باید اراده قاطع خود را نشان دهد، «همانگونه که برخی کشورهای مهم این اراده را نشان داده اند».
جهان اکنون منتظر قدم های بعدی جمهوری اسلامی ایران برای بی اثر کردن کامل اقدامات آمریکاست؛ کشوری که با در هم شکستن معادله ی واشنگتن، اراده خود را بر طرف مقابل تحمیل کرده است؛ پذیرش موقعیت نه جنگ و نه مذاکره.
* فعال رسانه ای در حوزه ی مسائل بین المللی