آیت الله مدرسی یزدی:
سخن نقد ائمه یا از روی جهل است یا ناشی از القائات دشمنان/ هرچه دیگران به دهنتان می گذارند تکرار نکنید

آیت الله سیدمحمدرضا مدرسی یزدی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و عضو فقهای شورای نگهبان در ابتدای درس خارج فقه با طرح موضعی با عنوان «نقدی بر تجویز نقد معصوم» در انتقاد به افرادی که نقد بر نبی اکرم(ص) و معصومین را مجاز و مفید دانسته اند، مطالبی را مطرح کرد: در نهج البلاغه و کتاب کافی و امالی شیخ صدوق و… چنین نقل شده است که وقتی امیرالمؤمنین (ع) به پایان کلامشان در خطبه متّقین رسیدند: فصَعِقَ هَمَّامٌ صَعْقَهًْ کَانَتْ نَفْسُهُ فِیهَا؛ پس همّام بیهوش گشت و در آن بیهوشی جان داد. بعد از این قضیه امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: امَا وَ اللَّهِ لَقَدْ کُنْتُ أَخَافُهَا عَلَیْهِ؛ به خدا قسم از چنین پیشامدی بر او می ترسیدم ؛ و سپس فرمودند: هَکَذَا تَصْنَعُ الْمَوَاعِظُ الْبَالغهًُْ بِأَهْلِهَا؛ پندهای رسا با آنان که شنوای آن هستند چنین کند در این حال یکی از حاضران از حضرت پرسید: فَمَا بَالُکَ یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِین؟ خودت چه حالی داری؟ به اصطلاحِ بعضی، گویا می خواست یک نوع نقدی نسبت به حضرت داشته باشد. ظاهراً می شود دو وجه برایش ذکر کرد که فعلاً مهم نیست؛ بلکه مهم، پاسخی است که حضرت به او می فرمایند: وَیْحَکَ إِنَّ لِکُلِّ أَجَلٍ وَقْتاً لَا یَعْدُوهُ وَ سَبَباً لَا یَتَجَاوَزُهُ؛ وای بر تو! هر اجلی را وقت معیّنی است که از آن نمی گذرد و علّتی است که از آن تجاوز نمی کند. سپس فرمودند: فَمَهْلًا لَا تَعُدْ لِمِثْلِهَا؛ آرام باش! مثل این را دیگر تکرار نکن. فَإِنَّمَا نَفَثَ الشَّیْطَانُ عَلَی لِسَانِک ؛ همانا شیطان بود که این حرف را بر زبانت جاری کرد. (الکافی (ط – الإسلامیه)، ج ۲، ص ۲۳۰؛ الأمالی، ص ۵۷۴؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۹۳، ص ۳۰۶)؛ خوب به برخورد حضرت دقّت کنید! برخورد تند امام علی (ع) بااشعث باز هم نظیر این مطلب در نهج البلاغه وجود دارد؛ روزی حضرت بالای منبر کوفه خطبه می خواندند که به حسب آنچه که شارحان گفته اند، این خطبه درباره قضایای اجتماعی و سیاسی و نظامی بوده است در این حال، اشعث بن قیس (لعنهًْ الله علیه) آنجا خواست که به تعبیر بعضی ها نقدی بکند و چنین گفت: هذه علیک لا لک؛ این سخن به زیان تو است نه به سودت. حضرت نگاه تندی به او کردند و فرمودند: مَا یُدْرِیکَ مَا عَلَیَّ مِمَّا لِی؛ تو چه می دانی که چه چیزی به سود، یا زیان من است؟ عَلَیْکَ لَعْنَهًُْ اللَّهِ وَ لَعْنَهًُْ اللَّاعِنِینَ…؛ لعنت خدا و لعنت لعنت کنندگان، بر تو باد! (نهج البلاغه، خطبه ۱۹، ص ۶۱)، این هم یکی دیگر از نقدهایی بر معصومین. باز هم در کتاب شریف نهج البلاغه آمده است که شخصی به نام برج بن مُسْهِر طائی در تعریض به امیرالمؤمنین (ع) شعار خوارج را سر داد؛ حضرت در جوابش فرمودند: اسْکُتْ! قَبَحَکَ اللَّهُ یَا أَثْرَمُ. فَوَاللَّهِ لَقَدْ ظَهَرَ الْحَقُّ فَکُنْتَ فِیهِ ضَئِیلاً شَخْصُکَ خَفِیّاً صَوْتُکَ حَتَّی إِذَا نَعَرَ الْبَاطِلُ نَجَمْتَ نُجُومَ قَرْنِ الْمَاعِز؛ خاموش باش! خدا تو را بشکند! ای دندان پیشین افتاده؛ به خدا سوگند آنگاه که حق آشکار شد، تو ناتوان بودی و آواز تو آهسته بود و آن هنگام که باطل بانگ بر آورد، چونان شاخ بز، سر بر آوردی. (نهج البلاغه، خطبه ۱۸۴، ص ۲۶۸) برخی مثل شاخ بز می مانند، دلشان می خواهد شاخ بزنند؛ ملاک که ندارند! اینها نمونه هایی است که در کتاب نهج البلاغه ما دیدیم که خواسته اند مثلاً بر امام معصوم (ع) نقدی وارد کنند. از این مطلب بالاتر، آنجایی است که به عنوان پیشنهاد و مشاوره، خدمت امیرالمؤمنین (ع) مطلبی را عرضه می داشتند؛ مشاوره ای که مطلوب است. در این حال ببینید حضرت با کسی که توقّع بیجا دارد چگونه برخورد می کند؛ آن هم با شخصی مثل عبدالله بن عباس. وقتی ابن عبّاس پیشنهاد و مشاوره ای به امام داد حضرت فرمودند: لکَ أَنْ تُشِیرَ عَلَیَّ وَ أَرَی فَإِنْ عَصَیْتُکَ فَأَطِعْنِی ؛ بر تو است که رأی خود را به من بگویی و من باید پیرامون آن بیندیشم، آن گاه اگر خلاف نظر تو فرمان دادم باید اطاعت کنی. (نهج البلاغه، حکمت ۳۲۱، ص ۵۳۱) با آنکه همه می دانند حضرت در پذیرش حقّ، هیچ کُندی نداشت: وَ لَا تَظُنُّوا بِی اسْتِثْقَالاً فِی حَقٍّ قِیلَ لِی ؛ و گمان نکنید که شنیدن سخن حق بر من سنگین است. (نهج البلاغه، خطبه ۲۱۶، ص ۳۳۶) آیا تسلیم تر از حضرت در مقابل حقّ، سراغ دارید؟ تسلیم پیامبر بودن یعنی تسلیم خدا بودن واقعاً جای تعجب است که برخی یک امر واضح در نزد عموم که دارای ادلّه متعدّدی از کتاب و سنّت است زیر سؤال می برند و بلکه معکوس جلوه می دهند و تجویز نقد پیامبر (ص) و معصوم (ع) می کنند. به آیات قرآن شریف مراجعه کنید! مسلمان کسی است که از هر نظر هم تسلیم خدا باشد و هم تسلیم رسول خدا. اصلاً تسلیم رسول خدا بودن یعنی تسلیم خدا بودن: – مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللهَ وَ مَنْ تَوَلَّی فَما أَرْسَلْناکَ عَلَیْهِمْ حَفیظاً؛ (النساء: ۸۰)؛ هر که از پیامبر اطاعت کند، از خدا اطاعت کرده است و آنان که سرباز زنند، پس ما تو را به نگهبانی آنها نفرستاده ایم. – إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللهَ فَاتَّبِعُونی یُحْبِبْکُمُ اللهُ ؛ (آل عمران: ۳۱)؛ اگر خدا را دوست می دارید از من پیروی کنید تا او نیز شما را دوست بدارد – یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَطیعُوا اللهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُم ؛ (النساء: ۵۹)؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، از خدا اطاعت کنید و از رسول و اولو الامر خویش فرمان برید آیا اینها قید دارد؟ آیا “أَطیعُوا الرَّسُولَ  قید دارد؟ مطلق است. اصلاً همه پیامبران این چنین بودند: – وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلاَّ لِیُطاعَ بِإِذْنِ الله؛ (النساء: ۶۴)؛ هیچ پیامبری را نفرستادیم جز آنکه دیگران به امر خدا باید مطیع فرمان او شوند – وَ ما کانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَهًْ ٍ إِذا قَضَی اللهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَهُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَ مَنْ یَعْصِ اللهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً مُبیناً؛ (الأحزاب: ۳۶)؛ و هیچ مرد مؤمن و زن مؤمنی حقّ ندارد که چون خداوند و پیامبرش امری فرمایند آنان را در کار خود اختیار باشد؛ و هرکس خداوند و پیامبرش را نافرمانی کند مسلّماً به گمراهی آشکاری گرفتار شده است. در مقابل حکم خدا و رسول خدا، برای هیچ کس حقّ انتخاب نیست حتی در آنچه مربوط به خودشان است. – فَلا وَ رَبِّکَ لا یُؤْمِنُونَ حَتَّی یُحَکِّمُوکَ فیما شَجَرَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ لا یَجِدُوا فی أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَیْتَ وَ یُسَلِّمُوا تَسْلیماً؛ (النساء: ۶۵)؛ به پروردگارت سوگند که آنها مؤمن نخواهند بود، مگر اینکه در اختلافات خود، تو را به داوری طلبند و سپس از داوری تو، در دل خود احساس ناراحتی نکنند و کاملاً تسلیم باشند می فرماید در جانشان هیچ سختی و ناراحتی از حکم تو پیدا نشود؛ چه رسد به اینکه مخالفت زبانی کنند و چه رسد به اینکه مخالفت عملی نمایند. اصلاً «النَّبِیُ أَوْلی بِالْمُؤْمِنینَ مِنْ أَنْفُسِهِم »(الأحزاب: ۶) یعنی چه؟ اولی است از جان تو به تو. کسی فکر بکند که بیاید در مقابل حضرت ایستادگی کند و بگوید من قبول ندارم. خیلی حرف زشتی است. آیه شریفه : “مَا آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا (الحشر ۷) دلالتش واضح است. ذیل این آیه شریفه روایات متعدّدی وارد شده است و در یکی از آنها که دارای سند معتبر و متقن است و درکتاب شریف کافی است این چنین آمده است: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ کَانَ مُسَدَّداً مُوَفَّقاً مُؤَیَّداً بِرُوحِ الْقُدُسِ؛ لَا یَزِلُّ وَ لَا یُخْطِئُ فِی شَیْ ءٍ مِمَّا یَسُوسُ بِهِ الْخَلْق ؛ پیامبر خدا (ص) هدایت شده و توفیق یافته بود و به وسیله روح القُدُس تأیید و کمک می شد و در هیچ امری از امور اداره مردم، دچار لغزش و خطا نمی شد. (الکافی، ج ۱، ص ۲۶۶) رسول خدا (ص) مسدّد و موفّق و مؤیّد به روح القدس بود. این مطلب خیلی جالب است که در هیچ چیز از امور اداره مردم یعنی همان امور اجتماعی، هیچ لغزش و خطایی نداشت. امامان معصوم؛ حجت های خدا در روی زمین در کتاب کافی روایتی از امام(ع) نقل شده است که: نَحْنُ خُزَّانُ عِلْمِ اللَّهِ نَحْنُ تَرَاجِمَهُ أَمْرِ اللَّهِ نَحْنُ قَوْمٌ مَعْصُومُونَ أَمَرَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بِطَاعَتِنَا وَ نَهَی عَنْ مَعْصِیَتِنَا نَحْنُ الْحُجَّهًُْ الْبَالِغَهًْ عَلَی مَنْ دُونَ السَّمَاءِ وَ فَوْقَ الْأَرْضِ؛ ما گنجینه داران علم الهی، مترجمان دستور خدا، ما افراد معصومی هستیم که خداوند تبارک و تعالی دستور داده است که همه از ما اطاعت کنند و از نافرمانی ما خودداری نمایند. ماییم حجّت رسای خداوند بر تمام آنچه که زیر آسمان و بالای زمین قرار دارد. (الکافی، ج ۱، ص ۲۶۹) اصلاً این لفظ معصوم و چهارده معصوم گفتن در شبانه روز برای ما عادی است و تبرک به این اسمای متبرکه جستن کار همیشگی ماست؛ این باور، از همین روایات گرفته شده و تفسیر شده است که معصوم از هر گناه و خطایی هستند و از این جهت، به طور مطلق امر به اطاعت و نهی از عصیان آنها شده است. در کتاب علل الشرایع شیخ صدوق، ج ۱، ص ۱۲۴ از امام باقر (ع) چنین نقل شده است: هُمُ الْمَعْصُومُونَ الْمُطَهَّرُونَ الَّذِینَ لَا یُذْنِبُونَ وَ لَا یَعْصُونَ وَ هُمُ الْمُؤَیَّدُونَ الْمُوَفَّقُونَ الْمُسَدَّدُونَ؛ ایشان معصوم و پاک هستند (از هر پلیدی و اعمال زشت) و مرتکب هیچ گونه گناهی نشده و نمی شوند و نافرمانی خدا را نمی کنند بلکه مؤیّد من عنداللَّه و در راه و طریق صواب و صلاح می باشند. بِهِمْ یَرْزُقُ اللَّهُ عِبَادَهُ وَ بِهِمْ تُعْمَرُ بِلَادُهُ وَ بِهِمْ یُنْزِلُ الْقَطْرَ مِنَ السَّمَاءِ وَ بِهِمْ یُخْرِجُ بَرَکَاتِ الْأَرْضِ وَ بِهِمْ یُمْهِلُ أَهْلَ الْمَعَاصِی وَ لَا یُعَجِّلُ عَلَیْهِمْ بِالْعُقُوبَهًِْ وَ الْعَذَابِ؛ و به سبب ایشان خداوند بندگان خود را روزی می دهد و شهرهایشان را آباد می گرداند و به واسطه آنها باران از آسمان می بارد و برکات از زمین خارج می شود و به واسطه وجود ایشان است که به گناهکاران مهلت داده شده و تعجیل در عذاب و عقوبت ایشان نمی شود. لَا یُفَارِقُهُمْ رُوحُ الْقُدُسِ وَ لَا یُفَارِقُونَهُ وَ لَا یُفَارِقُونَ الْقُرْآنَ وَ لَا یُفَارِقُهُمْ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِین؛ و روح القدس از ایشان دقیقه و آنی جدا نمی گردد و ایشان هم از او جدا نمی شوند و ایشان از قرآن جدا نیستند و قرآن هم از ایشان جدا نیست، صلوات اللَّه علیهم اجمعین. وعده عذاب برای مخالفت کنندگان باحضرت رسول(ص) اهل بیت، عِدل قرآن هستند و مصون از خطا و این را از روایات متعدّدی می توان استفاده کرد، این از یک طرف؛ و از طرف دیگر، اگر کسانی مخالفت کنند و آیه: “شَاقُّوا اللهَ وَ رَسُولَه ( الانفال: ۱۳) بر آنها صادق باشد، ببینید که چه وعده های عذابی به ایشان داده شده است. مشاقّه با رسول یعنی در مقابل رسول خدا و شِقِّ دیگر قرار گرفتن و مخالف حضرت بودن: – وَ مَنْ یُشاقِقِ الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُ الْهُدی وَ یَتَّبِعْ غَیْرَ سَبیلِ الْمُؤْمِنینَ نُوَلِّهِ ما تَوَلَّی وَ نُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَ ساءَتْ مَصیراً؛ (النساء: ۱۱۵ )؛ کسی که بعد از آشکار شدن حقّ، با پیامبر مخالفت کند و از راهی جز راه مؤمنان پیروی نماید، ما او را به همان راه که می رود می بریم و به دوزخ داخل می کنیم؛ و جایگاه بدی دارد. همچنین خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: فَلْیَحْذَرِ الَّذینَ یُخالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَنْ تُصیبَهُمْ فِتْنَهٌ أَوْ یُصیبَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ؛ (النور: ۶۳) پس آنان که فرمان او را مخالفت می کنند، باید بترسند از اینکه فتنه ای دامنشان را بگیرد، یا عذابی دردناک به آنها برسد. باید حَذَر کنند کسانی که با امر پیامبر خدا مخالفت می کنند؛ مفسّرین نوعاً ضمیر «أَمْرِهِ» را به پیامبر اکرم (ص) بر می گردانند. در روایتی از امام صادق (ع) چنین آمده است: إِنَّکُمْ قَدْ رَأَیْتُمْ أَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَمْ یَجْعَلْ لِأَحَدٍ مِنَ النَّاسِ فِی خِلَافِنَا خَیْراً إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ “فَلْیَحْذَرِ الَّذِینَ یُخالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَنْ تُصِیبَهُمْ فِتْنَهًْ أَوْ یُصِیبَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ ؛ شما به خوبی دیده اید که خدای عزّوجلّ برای هیچ کس در مخالفت با ما خیری قرار نداد، همانا خدای عزّوجلّ می فرماید: «پس آنان که فرمان او را مخالفت می کنند، باید بترسند از این که فتنه ای دامنشان را بگیرد، یا عذابی دردناک به آنها برسد.»(الکافی، ج ۸، ص ۸۸) خداوند متعال برای هیچ کس در مخالفتِ با ما و رسولش خیری قرار نداده است آن وقت کسانی بیایند و نقد کردن و مخالفت در حکومت معصوم(ع) و در مقابل پیامبراکرم(ص) را که اساس عصمت است تجویز کنند! واقعاً جای تأمّل است. چه انگیزه ای باعث چنین افکار و سخنانی می شود؟ اگر کسی یک مقدار تعهّد داشته یا یک مقدار به مسائل اجتماعی توجّه داشته باشد، چنین مطلب واضح دینی و مورد قبول عامّه – چه رسد به اهل فن و متخصصین در مسائل – را زیر سؤال نمی برد، چه رسد به اینکه آن را معکوس جلوه دهد! واقعاً باید تحلیل شود. چرا چنین کاری از کسی سر می زند؟ به چه انگیزه ای؟ از جهل است؟ از عدم تعهّد است؟ از القائات دشمنان است؟ و یا ترکیبی از اینهاست؟ علاجش چیست و چگونه باید جبران بشود؟ یک امر واضحی که این همه آیات و روایات درباره آن وجود دارد و امری که مورد قبول همه است، معکوس جلوه داده شود؟! باید به مثل این افراد، نصیحت کرد که هرچه دیگران به دهنتان می گذارند تکرار نکنید و هرچه را که در گوشتان می خوانند باور نکنید. از امام حسن مجتبی(ع) چنین نقل شده است: عَجَبٌ لِمَنْ یَتَفَکَّرُ فِی مَأْکُولِهِ کَیْفَ لَا یَتَفَکَّرُ فِی مَعْقُولِهِ فَیُجَنِّبُ بَطْنَهُ مَا یُؤْذِیهِ وَ یُودِعُ صَدْرَهُ مَا یُرْدِیهِ؛ شگفتا از کسی که در آنچه می خورد فکر کرده و می اندیشد، چگونه در آنچه باید بفهمد و بداند نمی اندیشد؛ پس همانا شکمش را از آنچه به آن اذیّت و آزار می رساند باز داشته و دور می گرداند و سینه اش را می سپارد به آنچه آن را هلاک و تباه می سازد. (بحار الأنوار، ج ۱، ص ۲۱۸) شگفتا از کسی که در خوردنی های خودش فکر می کند که آیا عاری از باکتری مضرّ و سموم مضرّه هست؟ و…؛ اما آنچه که به ذهنش القا می کنند، بدون برآورد و بررسی دقیق و کارشناسانه بپذیرد و بعد طوطی صفت، تکرار کند. وقتی که در یک مسئله مهمّ و اساسی در اسلام چنین واقعه ای اتفاق می افتد، آن وقت ببینید در مسائلی که این حسّاسیت را ندارد چه خبر است؟ در مسائل سیاسی، حقوقی، اقتصادی و در روابط بین الملل؛ چرا آدم این نقدی را که باید برای مصالح مردم و بخصوص در مقابل بیگانگان به کار ببرد نابجا به کار ببرد؟ آیا بهتر نیست به جای اینکه تجویز نقد حکومت زمان معصوم و تجویز نقد پیغمبر بکنیم یک مقدار هم به طور جدّ، تجویز نقد لائیک ها و سکولارها بکنیم؛ نقد افکاری که از ماورای مرزها به روش های متعدّد القا می شود را تجویز کنیم. آن هم تجویزِ به جدّ نه صوری و نمایشی. وقتی تجویز جدّی بکنیم، باید یک مقدار هم در اعمال و گفتار و تصمیماتمان اثر بگذارد. اگر بناست که ما فقط نقد را تجویز کنیم امّا هیچ اثری نداشته باشد و نه پاسخ درست و نه عمل درستی طبق نقد داشته باشیم، آن وقت چه می شود؟ اگر ما گوش شنوایی نسبت به نقد داشتیم و همه باید نقد بشوند آیا واقعاً در این اجتماع ما ناقدی خبیرتر، دلسوزتر و عالم تر از رهبر معظم انقلاب (دام ظلّه) سراغ داریم؟ چقدر در سال های اخیر و نیز قبلش در زمینه های مختلف، دلسوزانه، مشفقانه و عالمانه نقد و نصیحت کردند و مشورت دادند. چقدر به این نصیحت ها و راه حل ها عمل شد؟ چقدر آنها در رفتار ما تأثیر داشت. آیا به اندازه کافی تأثیر داشت؟ اگر تأثیر داشت چرا باید رهبر معظم انقلاب در آن بیانشان اشاره بفرمایند که بیش از اینکه علنی تذکّر داده ام تذکّرات و اوقات تلخی ها در مجالس خصوصی بوده است. کسی که واقعاً استوانه حلم و تحمّل و صبر است، چرا باید تذکّری را که همراه با اوقات تلخی باشد بدهد؟ یعنی به آن تذکّرات، ترتیب اثر داده نشده است. شعار اینکه نقد باید باشد و دلسوزانه باید باشد و گوش شنوا باید باشد، اثرش کجاست؟ این همه نقد دلسوزانه ای که مراجع و حوزه های علمیّه و جامعه مدرّسین و آحاد مردم داشتند، چقدرش عمل شد؟ و چقدرش هباء منثورا شد؟ امیدواریم که خداوند متعال همه ما را متنبّه کند و گفتار و کردارمان هر دو بر محور حقّ باشد و فعلمان تصدیق گفتارمان کند: انَّمَا شِیعَهُ عَلِیٍّ مَنْ صَدَّقَ قَوْلَهُ فِعْلُهُ؛ مؤمن و شیعه امیرالمؤمنین علی (ع) کسی است که کردارش، گفتارش را تصدیق کند. (الکافی، ج ۸، ص ۲۲۸)