حسن رحیم پور ازغدی:
علی(علیه السلام) می گوید اگر مدیران حکومتی در کنار مردم دردمند آسوده بخوابند از ما نیستند/ خودت را بشکن، گمان نکن مرکز عالم تو هستی!
به مناسبت سالروز ولادت امیرالمومنین امام علی(ع)، سخنرانی استاد حسن رحیم پور ازغدی در جمع دانشجویان کرمانشاهی تقدیم مخاطبین می گردد.
میلاد مبارک امیرالمومنین ، حضرت علی بن ابیطالب ع را تبریک عرض میکنم. ببینیم مولای ما برای امروز ما در افق “دولت اسلامی” و عصر نظام سازی چه فرمایشی دارند. و مردم سالاری دینی را چگونه آموزش میدهند:
۱. حضرت امیر (ع) در تعبیر دقیق و معنادار «الِاحْتِسَابُ عَلَی الرَّعِیَّهِ بِجُهْدِکَ» ، یکی از شاخصهای فوق العاده مهم حکومت دینی را پیش می کشند.
در حکومت قرآنی و علوی، معیاری داریم به نام «بجهدک»، یعنی تلاش با تمام ظرفیت برای خدمت به خلق، نه خدمات عادی اداری که خب، امضاء کردم برو! این جهد نیست.
خودت می دانی با امضاء و کارتابل اداری، کار بندگان خدا راه نمی افتد، شاید لازم باشد دستش را بگیری با او بروی به اتاق های دیگر، یا زنگ بزنی به مسئولی دیگر، یا بگویی گرچه فردا تعطیل است ولی من با تو می آیم تا مشکلت را حل کنیم، میایم خانه طلبکار تو یا بدهکارت.
«جُهد» علوی، یعنی آرام نگیرید وقتی مشکل مردم را می دانید و می توانید حل کنید.
فرمود اگر مدیران حکومتی، کنار مردم دردمند، آرام بخوابند از ما نیستند. خودشان هم اینگونه نبودند. به ایشان می گفتند روزها درکار خدمت به مردم و شبها غرق عبادت و اشک هستید.
ایشان گاه درحین عبادت بی هوش می شدند، در نماز شب و دعا ازحال می رفتند. یک وقت، کسی درب خانه حضرت زهرا(س) را زد که علی(ع) میان نخل ها افتاده، حضرت فاطمه(س) فرمودند ایشان همینطورند و در معاشقه با خداوند معمولاً ازحال عادی خارج می شوند.
روزها هم بی وقفه در پی کار و مشکلات مردم بود. ظهر داغ تابستان کوفه که همه در زیرزمین ها و سرداب خانه ها بودند، مسافری می گوید دیدم علی بن ابیطالب(ع) در آن هوای گرم عرق ریزان در رفت وآمد است. گفتم آقا چه شده؟ فرمودند: می روم و می آیم، نکند کودک یتیمی، برده ای، اسیری، غریبی در کوچه ها مانده که دستش به من نمی رسد، پارتی ندارد، به کسی وصل نیست، نکند کودک گرسنه ای در کوچه و خیابان تنها مانده باشد، گریه کند.
این علی (ع) است. گفتند شما شب ها درسجده های طولانی، داد عشق می زنید و در عبادت، خودکشی می کنید، روزها در خدمت به مردم خودکشی می کنید، این چند ساعتی هم که برای خواب است باز بی تابید چرا؟
علی(ع) فرمود: به خدا سوگند، همین که به ذهنم خطور می کند که نکند آن سوی سرزمین اسلام، خانواده ای از گرسنگی خوابش نبرد و یک قرص نان ندارد، چگونه بخوابم؟
می دانید؛ حکومت علی(ع) بزرگترین حکومت جهان بود، از مرزهای هند و آسیای میانه تا شمال آفریقا، ابرقدرت جهان بود، گمان نکنید چند شهر بوده است. به مأمورین چنین حکومت جهانی می فرمایند: «الِاحْتِسَابُ عَلَی الرَّعِیَّهِ بِجُهْدِکَ». با تمام ظرفیت در خدمت خلق باشید. «رعیت» یعنی کسانی که باید حقوق شان رعایت بشود، از خانواده رعایت است. کوشش خالصانه برای راه اندازی کار مردم.
۲. « إِنَّ الَّذِی یَصِلُ إِلَیْکَ مِنْ ذَلِکَ أَفْضَلُ مِنَ الَّذِی یَصِلُ بِکَ ». به مدیرانشان می فرمایند: می دانی از خدمت به خلق چه به دست می آوری؟ می دانی وقتی مشکل مردم را حل می کنی چه به دست می آوری؟ بیش از آنچه از تو به مردم می رسد، از مردم به تو می رسد.
دوستان، بعدها اگر کاره ای شوید از این وسوسه ها زیاد است که آقا این مردم اصلاً قدر مرا نمی دانند!
یکی تنها چند ساعتی در تشکیلات اداری حاکمیت وقت می گذارد و هیچ غلطی هم نمی کند و آن وسط، کار شخصی اش را هم با امکانات بیت المال می کند با یکی دیگرکه کارت ورود و خروج ندارد و ۱۸ ساعت در روز مشغول خدمت بی سر و صدا به مردم یا اندیشیدن به چگونگی حل مشکلات مردم است، خب چرا چنین کنم وچنان نکنم
وقتی من و او پیش مردم، مساوی دیده می شویم و مردم، فرق این دو را نمی فهمند و اگر بفهمند محل نمی گذارند و برایشان مساوی است، و آخرالامر هم این یکی، با دلقک بازی رأی میاورد، چرا برای مردم فداکاری کنم؟ از این پس، مردم را فدای خودم می کنم، آنها برای من فداکاری کنند! خیلی چیزها ازجمله جوانی ام رابرای مردم از دست بدهم، چه به دست می آورم؟ – دقت کنید ، حضرت امیر(ع) می گویند آنچه در قبال خدمت به مردم به دست می آورید خیلی بیش از آن چیزی است که مردم از قبل خدمات شما به دست می آورند، یعنی تویی که سود کردی، این منطق دیگری است.
دو منطق است، یکی میگوید هرچه بیشتر از مردم سواری بگیری و کمترکار کنی، بیشتر سود بردی. یک منطق هم اینکه هرچه بیشتر به نفع مردم کار کنی( اما برای خدا )، بیشتر سود برده ای، یعنی در قالب کمک به مردم، در واقع به خودت کمک کردی، تو داری رشد می کنی، تو داری بهشتی فراخ تر و متعالی تر به دست می آوری، تو داری به خداوند نزدیک تر می شوی. تو داری آدم تر می شوی.
لذا اگر همان مردمی که به آنان خدمت می کنی به تو فحش دهند اگر ناراحت شوی ،خالص نیستی چون معلوم شد به نیت مردم، کار کردی. به مردم خدمت کنید اما نه برای مردم، بلکه برای خدا.
برای خدا یعنی چه؟ یعنی برای رشد خودم، یعنی می خواهم خودم رشد کنم پس دیگر از مردم طلبی ندارم. این نوع آدم ها وقتی به مردم خدمت می کنند از کسی طلبکار نمی شوند، مغرور نمی شوند. حتی اگر مردم این ها را نبینند و پس بزنند با خود نمی گویند یک دنیا برای مردم کار کردم، با انگشت عسل در دهانشان گذاردم اما گاز می گیرند، فحش می دهند، برای شان فداکاری می کنم به من توهین می کنند.
امیرالمومنین(ع) می فرمایند اگر طرف حساب تان، خدا باشد ناراحت نمی شوید، پشیمان نمی شوید، حتی همان لحظه که به شما فحش می دهند باز به فکرشان هستید مشکل شان را حل کنید.
امام(ره) یک وقتی گفت اگر همین مردمی که می گویند درود بر خمینی، فردا بگویند مرگ بر خمینی، برای من مساوی است. در هر دو حال من وظیفه ام را انجام می دهم و آن خدمت به این مردم است. چه بگویند مرگ، چه درود، من خدمت می کنم و اصلاً به این ها کاری ندارم که می فهمند یا نمی فهمند، تشکر می کنند یا نمی کنند.
امیرالمومنین (ع) به مسئولین حکومتی می فرمایند مراقب خودتان باشید و با تمام قدرت به مردم خدمت کنید و بدانید هرچه بیشتر خدمت کنید، خودتان بیشتر سود بردید. چیزی که از ناحیه مردم به شما می رسد بیش از آن چیزی است که از ناحیه شما به مردم می رسد.
همین نامه پنج سطری برای اصلاح همه مدیریت ها کافیست.
شاید به ایشان خبر رسیده بوده که این مدیر مقداری سست و بی انگیزه شده که مثلاً اینهمه کار می کنیم، در عوض به ما تهمت می زنند، یا شاید در ذهنش گذشته که خیلی دقت و تلاش صددرصدی هم نکردیم، نکردیم و پای اصول هم خیلی نایستادیم، نایستادیم، مهم نیست. این، جواب آن است.
۳. نمونه دیگر در فرمان امام (ع) به شهید کبیر، مالک اشتر است. حکومت اسلامی در مصر و شمال آفریقا تشکیل شده و بسیاری از مردم آفریقا هنوز مسلمان نبودند.
حضرت امیر(ع) آموزش می دهند که چگونه با مسلمان و غیرمسلمان رفتار کنید. حقوق غیر مسلمانان را بدقت رعایت کنید، به سنتهای درست و شخصیتهای مثبت شان احترام بگذارید. چنین نیست که همه اصول شان و هرچه آن جا بوده غلط و صفر تا صدشان همه، باطل بوده است! خیر و خوبی هایی در هر جامعه هست که باید تایید و تثبیت شود و نادرستی هایش نفی و اصلاح شود.
مگر تا قبل از انقلاب ۵۷، همه چیز صد در صد خراب بوده و بعد از ۵۷ ناگهان همه چیز صد در صد درست شده ؟ شاید مثلاً ۷۰ درصد سیستم خراب بوده، بعد هم بسیاری اصلاح شده و بسیاری باید اصلاح شود. ضمن این که وقتی درست شده، دوباره ممکن است خراب شود و باید مراقب باشیم. مگر چیزی برای همیشه خراب یا برای همیشه درست می ماند؟
حضرت امیر(ع) به مالک فرمودند در تاریخ مصر و شمال آفریقا، سنت ها، ارزش ها و گذشته ای است که گرچه سراسر درست نبوده اما سراسر فساد و ظلم هم نبوده است؛ همه چیز را یک جا نفی نکن، سنت های خوبی اگر دارند، ادامه بده و تأیید کن، خرابی ها را اصلاح کن ، اما به طور مطلق با همه چیز درنیفت.
۴. در رأس فرمان مالک فرمودند: «هَذَا مَا أَمَرَ بِهِ عَبْدُ اللَّهِ» این فرمان بنده خدا علی امیرالمؤمنین است. این نیز درس دیگری برای حاکمان و دولتمردان است که دائم برای خود، لقب تراشی(لقب های حکومتی، لقب های معنوی،) می کنند.
علی (ع) یک لقب دارد «عبدالله». در فرمان های حکومتی نمی فرماید بزرگ ارتشداران! امپراطور جهان، شاه شاه شاهان و….
یک کلمه: «عَبْدُ اللَّهِ عَلِی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ» بنده خدا علی پسر ابوطالب به کارگزاران حکومت اسلامی چنین فرمان می دهد. فرمانده مؤمنین هست، اما شکوه مادی برای خود تعریف نفرمود.
۵. بنظر شما تعبیر «فِی عَهْدِهِ إِلَیهِ حِینَ وَلَّاهُ مِصْرَ» در این فرمان که چکیده ای از فلسفه سیاسی اسلام و منبعی غنی برای فقه سیاسی شیعه است، تاکید بر چیست؟
سخن از عهد و تعهداست. این یک میثاق است. یک مسئولیت و یک قدرت مشروط است. حاکمیت و ولایت مصر را که به مالک می سپارند از امانت خدا و امانت مردم می گویند.
۶. درنهج البلاغه، حاکمان باید مطیع محض حق و عدالت، و با تقوی تر و پاک تر از دیگران باشند. «اَمَرَهُ بِتَقْوَی اللّهِ، وَ ایثارِ طاعَتِهِ،».
حق دیکتاتوری ندارند. ازهرنوع سوء استفاده، بلکه هراستفاده غیرمردمی، ممنوع هستند. فرمان اول به مسئولین حکومتی، کل مدیران حکومتی در سه قوه، این است: باتقوا باشید، بیش و پیش از این که بخواهید مردم را با تقوا کنید. شما باید از بقیه آدم تر باشید، خودتان آدم باشید، نمی توانید آدم نباشید و بخواهید بقیه را آدم کنید. خودتان در مناسبات اقتصادی و سبک زندگی چقدر آدم هستید؟
فرمان اول امیرالمؤمنین(ع) به حاکم آفریقا که البته بین راه ترور شیمیایی و مسموم شد، مالک به مصر نرسیده، شهید شد ولی این یک سند افتخار و مبنایی فرا تاریخی و جهانی برای فلسفه سیاست و علوم سیاسی تا ابد است که قدر آن هنوزهم درست دانسته نشده گرچه بخشی از آن در سازمان ملل هم نصب شد.
در رأس همه فرمان ها به هر که در کار حکومت است، فرمان تقوی است. تقوی الله یعنی خدا محوری، که تصمیم گیری های حاکمیتی باید تماماً وظیفه گرا باشد. تقوی، ضد دیکتاتوری است. تقوی، مانع مفاسد اقتصادی است، تقوی، بارشوه و اختلاس و رانت نمی سازد، با تبعیض و تحقیر مردم، ناسازگاراست.
«ایثارِ طاعَتِهِ»، یعنی هر تصمیمی می گیرید ببینید خدا چه گفته، وخدا از حق الناس و عدالت گفته است(ان الله یامربالعدل والاحسان ). خداوند به عدالت و احسان به مردم فرمان می دهد. پس کار دیگری حق ندارید، باید همان را برگزینید. ایثار، یعنی ترجیح. فلانی ایثار کرد، یعنی دیگران را بر خود، ترجیح داد. استئثار، عکس ایثار و به معنی خود ترجیحی است. یعنی اول من بخورم بعد بقیه! اما ایثار؛ یعنی بگذار بقیه بخورند بعد من.
حضرت امیر(ع) یک تفاوت میان حاکم مسلمان و حاکم فاسد را همین ایثار و استئثار می دانند.
حاکم مؤمن درحکومت اسلامی می گوید ابتدا مردم بخورند سپس من؛ اما مدیر فاسد می گوید اول من بخورم، بیشتر هم بخورم اگر چیزی ماند بعد بقیه بخورند!
امیرالمومنین (ع) این را یک مرز واضح میان مدیریت اسلامی و غیر اسلامی می دانند.
۷.« اَمَرَهُ اَنْ یَکْسِرَ نَفْسَهُ»؛ فرمان بعدی آن است که خود را بشکن. خودت را بشکن، گمان نکن مرکز عالم هستی! اگر امضایت در جان و مال و آبروی مردم اثر دارد، این یک غنیمت است یا مسئولیت؟ از مردم بالاترید؟ مهمترید؟ خیر، بلکه درخطر بزرگتری واقع شدید.
نقل کردند مسئول دادگستری شهرستانی گفته ما در حد خداییم، یک وجب پایین تر! درخبرگزاریها خواندم. اگر چنین چیزی گفته، این لامذهبی است. همان طاغوت است. حاکمان حکومت اسلامی باید از همه بنده تر و متواضع تر باشند، دستور حکومتی بجای خود، اما متواضع و مودب باش. دستورحکومتی، دستور متکبّرانه نیست، برای حل مشکلات مردم است. امضای او مؤثر است، آری اما « یَکْسِرَ نفسه “، خود را بشکن، متواضع و مؤدب باش، در محضر خدا و در مناسبات با مردم.
«عِنْدَ الشَّهَواتِ»، بویژه آنگاه که اشتهایتان بیدار می شود؛ شهوت یعنی همه تمایلات و خواسته ها. و تنها شهوت جنسی نیست. شهوت پول، شهوت مقام، شهوت قدرت و شهرت.
۸. اتقواالله: فرمودند دستور خدا این است: خدامحور باشید؛ هر چه می کنید ومیگویید در محضر خدائید. «تقوی الله» چگونه؟
«اَمَرَهُ اَنْ یَکْسِرَ نَفْسَهُ عِنْدَ الشَّهَواتِ» هر گاه میل به چیزی بجز وظیفه خودکردید ، طمع کردید، میخواهید زور بگویید و داریدآماده خیانت میشوید ،خودتان را بشکنید و دیکتاتور درون خود را سرکوب کنید.
۹. « یَزَعَها عِنْدَ الْجَمَحاتِ». کلمات علی (ع) به مروارید می ماند. «فَاِنَّ النَّفْسَ اَمّارَهٌ بِالسُّوءِ اِلاّ ما رَحِمَ اللّهُ». فرمودند: مواظب باشید که نفس تان، رَم نکند، چهره دوم تان رخ ننماید.
رئیس شده اید، پول، قدرت و ریاست، شما را وحشی نکند. مراقب نفس خود باشید که نفس شما، هر که و هر جا هستید، بسیار خطرناک است و شما را به لب پرتگاه می کشاند.
اهمیت را همه جا به خداوند دهید. به خودتان خوشبین نباشید. توجیه گر تصمیمات خود نباشید. نفس شما همواره به بدی فرمان می دهد و این یک واقعیت است، نه یک تلقین.
می فرماید: ای آنانکه به قدرت می رسند، درون همه شما نیرویی فرمان به خوبی می دهد، اما در برابر فطرت و وجدان الهی شما، یک نیروی وحشی نیز در شماست که دائماً فرمان به بدی و خیانت می دهد و اگر با این غریزه توجیه گر و حدنشناس، مبارزه نکنید، تبدیل به موجودی نابودگر خواهید شد. فرمان غریزه برای حیوان، بد نیست اما برای انسان، بد است. یک سقوط تلقی می شود.
قرآن به صراحت می فرماید جز آنجا که خداوند رحم فرماید، همه گرفتار یک حیوانیت خطرناک می شویم.
به حاکمان و مسئولان فرمان داد که خود را کنترل کنید. ای شما که در قدرت هستید، ده بار بیش از مردم عادی، خود را مدیریت کنید.
۱۰. «اِملِکْ حَمِیَّهَ أنفِکَ»: امیرالمومنین (ع) حکم شریعت سیاسی قرآن را بیان فرمود که دیکتاتوری و خشونت را مهار کنید. مواظب باشید با زبان خشن با مردم حرف نزنید، گردن کلفتی نکنید، گردن های کلفت، حق حاکمیت نمی آورد. در حکومت برای مردم قلدری نکنید. برای دشمنان محکم، قوی و شدید باشید، اما برای مردم تان متواضع و مؤدب باشید.
«اِملِکْ حَمِیَّهَ أنفِکَ»، مالک خودتان باشید، بر خود مسلط باشید. خود خواهی و خود محوری، شما را به توهم می اندازد. حال که امضای تو، منشأ اثر است و به بقیه دستور می دهی، کم کم خوش خوشانت می شود و باورت می آید که از بقیه بهتر و مهم تری، تو آدمی و بقیه نیستند.
خطر جوشش خشم و واکنش عصبانی مدیران کشور درسه قوه، یعنی کسانی مثل بنده که نمی توانند خود را کنترل کنند و عصبی مزاجی هستند نباید با مردم سر و کار داشته باشند. نپذیرم، و یا خود را اصلاح کنم بعد بپذیرم.
فرمودند در حکومت اسلامی، مسئولین، مدیران، کارگزاران حکومت باید با مردم مؤدب و متواضع باشند و با لبخند و صبر و تحمل زیاد مواجه شوند، حتی اگر طرف عصبانی می شود و توهین می کند، او نباید عصبانی شود.
«حَمِیَّهَ أنفِکَ»، یعنی عدم مدیریت خشم و خشونت در کشورداری. فرمودند در حکومت دینی با مردم خشن گفتن نداریم، مگربا مجرم و با توطئه! که آن هم باز حساب و کتاب دارد.
«و سَطوَهَ یَدِکَ وَ غَربَ لِسانِکَ». تک تک این ها مشخصاً اشاره دارد به حفظ حریم مردم به ویژه ضعیفان.
مراقب دست تان باشید. طرف، کارش راه نیفتاده، به شما توهین می کند، تهمت می زند ولی شما تحمل کنید و واکنش تند نشان ندهید. البته از این طرف هم گاهی ارباب رجوع را به طرف رشوه دادن، هل می دهند.
فرمان علی (ع) این است: خشونت در چهره تان آشکار نشود، خشونت دستی و فیزیکی، ممنوع است (سطوه یدک)، توی گوش او بزنی یا دستور بدهی با او برخورد کنند. بد دهنی و اهانت وفحش به مردم، ممنوع، « غرب لسانک».
فرمودند اگر نمی توانی، نباید مسئولیت اجرایی داشته باشی. اگر دست و زبان و نگاه تان را نمی توانید کنترل کنید و عصبانی می شوید، یا انتقام شخصی می گیرید، این خط قرمز است.
«احْتَرِسْ مِنْ کُلِّ ذَلِکَ بِکَفِّ الْبَادِرَهِ» هیچ واکنشی در لحظه ای که عصبانی می شوید حق ندارید نشان دهید.
باید سکوت کنید تا خشم تان فرو بنشیند «حَتَّی یَسْکُنَ غَضَبُکَ» خشم باید آرام بگیرد، در عصبانیت شدید نه حرف بزنید، نه نگاه تند کنید، نه از دستتان استفاده کنید، بلند شو بیرون برو و سرت را پایین بینداز و هیچ نگو، سکوت کن، حتی اگر دارند توهین می کنند و تهمت می زنند.
این بخشنامه حکومتی علی بن ابیطالب (ع) است. رفتار خشن و ادبیات خشن با مردم در حکومت دینی نداشته باشید.
«فَتَملِکَ الاختِیارَ» مالک اختیار خودت که شدی، وقتی دوباره خودت را توانستی کنترل کنی و حساب شده واکنش نشان دهی، آن وقت بیا بنشین و جواب بده. تو با آرامش و لبخند بگو نه عزیزم این گونه نیست.
البته خودم الان هرچه این حرف ها را می زنم عصبانی ترمی شوم. ولی نقل فرمایش ایشان است.
من که می گویم مگر می شود؟ خب، امیرالمؤمنین(ع) اینگونه بود.
فرمود وقتی قدرت دست تان است باید بیشتر متواضع باشید، خود را از این وضعیت پاسداری و حراست کنید تا کنش یا واکنشی توأم با خشم و توهین به مردم نداشته باشید و اگر به هر دلیلی ناراحت بودید مراقب دست و زبان و امضاهایتان و سوءاستفاده از قانون یا امکانات حکومتی و دولتی و قضایی علیه کسی یا کسانی بخاطر مسائل شخصی یا جناحی یا قومی و… باشید. «تَأخِیرِ السَّطوَهِ» بقدری خود را کنترل کن تا خشم تو بنشیند و بر خودت مسلط شوی. اما و هزار اما…
۱۱. «لَن تُحکِمَ ذلکَ مِن نفسِکَ». این هم یک انسان شناسی واقع بینانه دیگر، که نمی توانی این وضعیت روحی و قدرت اخلاقی و روحی را در خود نهادینه کنی. «حتَّی تُکثِرَ هُمُومَکَ» مگر این که زیاد به یاد آخرت و غصه های قیامت باشی.
اگر به فکر قیامت نباشی این خودداری وتحمل، کاری نشدنی است. چون تو خدمت می کنی، به تو تهمت می زنند! مشکل مردم را حل می کنی، به تو اهانت می شود! خیلی سخت است، خود را کنترل کنی، اما اگر به یاد قیامت باشی، خواهی دید تحمل حماقت آدم های احمق و بی ادب و فرصت طلب هم آسان می شود.
قدرت تحمل تو بالا می رود. «بِذِکرِ المَعادِ إلی رَبِّکَ» به این فکر کن که به محضر خداوند خواهی رفت و نزد او بازخواهی گشت. آن وقت تحمل مردم و مشکلات شان آسان می شود.
چنانچه تحمل همه مشکلات برای قیامت بهوران، آسان میشود گرچه برای ما سخت است.
خانم شهید همت یک وقتی در تلویزیون داشت خاطره ایشان را می گفت، گفت که الآن شک کردم که شهید همت بوده یا شهید باکری. –گفت او از منطقه آمد، از بس گِل و خاک بود با لباس هایش رفت زیر دوش که گِل می آمد، آن شب ما مهمان داشتیم، مثلاً فردایش هم باید به منطقه می رفت. مهمان آمده بود و در خانه چیزی نداشتیم. مقداری نان خشک آورد سر سفره با آب، گفت همین که هست، اگر واقعاً گرسنه تان باشد همین ها را می خورید، اگر نخورید معلوم می شود که گرسنه نیستید!
گفتم دو طبقه پایین تر یک غذا و کنسرو هست. گفت این ها برای ما نیست، برای رزمنده هاست. می توانست صد توجیه بیاورد اما نیاورد. ایمان به خدا و آخرت، همه چیز را اصلاح می کند. و البته نه ایمان صوری و لفظی امثال بنده.