علامه مصباح یزدی تبیین کرد؛
شیوه های امر به معروف و نهی از منکر مسئولان
آیت الله مصباح یزدی با اشاره به رشد جوامع و پیچیده شدن امور و در نتیجه نیاز به کار تشکیلاتی اظهار داشت: پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در ابتدای تشکیل حکومت اسلامی همه کارهای مربوط به حکومت را خودشان انجام می دادند، اما در زمان امیرمؤمنان علیه السلام شاهد هستیم که ایشان با پیشرفت ها و گسترش امور نمایندگان مختلفی برای امور داشتند.
وی با بیان این که در اسلام ارزش هایی کلی وجود دارد که قبض و بسط آن ها تابع شرایط زمانی و مکانی است، ادامه داد: گاهی باید تشکیلاتی شکل گرفته و در تکالیف اجتماعی تقسیم کار صورت بگیرد. باید توجه داشت وقتی گفته می شود، برای انجام برخی تکالیف اجتماعی، تشکیلات لازم است، بدعت نیست؛ بلکه همان مفهوم «ولتکن منکم امه یدعون الی الخیر» است. انجام وظیفه کلی است و شکل آن در شرایط مختلف، تفاوت خواهد داشت.
استاد حوزه علمیه قم با اشاره به ظرافت های انجام تکالیفی مانند امر به معروف و نهی از منکرادامه داد: اگر بنا باشد که هر کسی به هر زبان و ادبیاتی نسبت به مسؤولان، امر به معروف و نهی از منکر کند در بسیاری از موارد سبب اهانت می شود و آثار سویی به بار می آید.
و با اشاره به این که اگر امر به معروف و نهی از منکر با شیوه صحیح، مؤدبانه و بدون اغراض مادی گرایانه باشد، احتمال تأثیر آن بیشتر خواهد بود، ادامه داد: در این مسیر و برای ایجاد تشکیلات، کسانی می توانند با شما همکاری کنند که هم آگاهی دینی و هم بصیرت اجتماعی داشته باشند. چه بسا افرادی نیت صحیح داشته باشند، اما در معرفت دینی یا بصیرت سیاسی شان کمبود داشته باشند.
این فیلسوف و متفکر اسلامی با اشاره به لزوم کسب بصیرت اظهار داشت: امروز کسب اطلاعات اجتماعی، یک نوع تکلیف است، البته نباید افراط و تفریط شود. انسان، باید وقتش را مدیریت کند که به سایر کارها هم برسد. به عنوان نمونه شهید بهشتی به عنوان یک شخصیت ممتاز وقت خود را به گونه ای تنظیم کرده بود که وقتی که برای صرف ناهار قرار داده است، همراه با گوش کردن اخبار از رادیو باشد.
آیت الله مصباح با اشاره به نمونه هایی از برنامه ریزی و قدرت شهید بهشتی ادامه داد: امروز شرایط به گونه ای است که هیچ کس نمی تواند از وظایف اجتماعی، شانه خالی کرده و به عبادات و فقه فردی بپردازد.
وی افزود: شاید در گذشته اگر مرجع تقلیدی در مسأله سیاسی اظهار نظری می کرد، مطرود تلقی می شد؛ این امام(ره) بود که کاری کرد کارستان و به جامعه فهماند که تکالیف اجتماعی بخش اعظم فقه را تشکیل می دهند و حتی برخی تکالیف اجتماعی از نماز هم واجب تر است.
این استاد اخلاق در بخش دیگری از سخنانش اظهار داشت: اولین نکته که باید در تشکیلات رعایت شود، اخلاص در نیت است؛ کار دینی که می خواهد برای خدا انجام شود، بدون نیت خالص به جایی نمی رسد. بسیاری از کارهاست که برای آن بودجه های کلان و سنگین در نظر گرفته شده است، اما بازدهی چندانی نداشته است؛ اما کارهایی که با اخلاص بوده است، به مراتب تأثیرگذار بوده است.
وی افزود: نمونه بارز آن، شخص حضرت امام(ره) بود که یک زندگی ساده زاهدانه را به سختی می گذراند؛ حتی در آغاز نهضت دفتری برای مراجعات نداشت. هر چند به مرور به یک مدرس برجسته حوزه تبدیل شده بودند، اما اجازه نمی دادند که به عنوان مرجع به ایشان نگریسته شود؛ امام(ره) با یارانی که به تعبیر خودشان از پا برهنگان بودند بدون داشتن بودجه، حزب سیاسی و امکانات، حرکتی را شروع کرد و به جایی رسید که برکاتش به اقصی نقاط عالم رسید. می توان گفت: تنها دارایی امام(ره) اخلاص امام بود.
آیت الله مصباح با اشاره به این که امام(ره) کارهایش را فقط برای رضای خدا انجام می داد، افزود: امام(ره) از صبح که از خواب بیدار می شد به دنبال این بود که خدا از او چه می خواهد و تا هنگام خواب، نیز همین نیت را داشت؛ هیچ چیزی جز کار برای رضای خدا، برایش اهمیت نداشت.
وی با اشاره به ماجرای از دست دادن فرزندشان سید مصطفی اظهار داشت: برای درک بهتر واکنش امام(ره) نسبت به شهادت فرزندشان باید این نکته را در نظر داشت که نه ما می توانیم به خوبی آقا سیدمصطفی را بشناسیم و نه می توانیم رابطه عمیق ایشان با امام(ره) را درک کنیم؛ اما وقتی خبر شهادت ایشان را آوردند، امام(ره)، حتی قطره اشکی نریختند، بلکه آن را از الطاف خفیه الهی دانستند.
استاد اخلاق حوزه علمیه قم با تأکید مجدد بر نیت خالص افزود: بعد از نیت، در کیفیت عمل نیز باید سعی کنیم که از افراط و تفریط پرهیز کنیم؛ البته گاهی در مصادیق افراط و تفریط تشکیک می شود و به کسانی که در خط اسلام ثابت قدم بوده و از افراط و تفریط پرهیز می کنند، تندرو می گویند، در حالی که این مسأله، اولین مراتب اعتدال است.
وی با اشاره به ارکان کار اجتماعی اظهار داشت: نباید انتظار داشت که همه انسان ها، مثل هم کار بکنند؛ افراد با توجه به شرایط زمانی و مکانی و جایگاهشان، وظایف مختلفی دارند. در اصل دین، نباید اختلاف کرد، اما در انجام وظیفه در دین، قرار نیست همه یکسان باشند. از طرفی چارچوب کلی باید مشخص شود که از خط قرمزها عبور نشود و از طرف دیگر باید در درون چارچوب، انعطاف وجود داشته باشد.
آیت الله مصباح یزدی با بیان این که با تفرّق هیچ کار اجتماعی پیش نمی رود، اما با ولنگاری و بدون ضوابط هم کاری پیش نمی رود، ادامه داد: لذا باید چارچوبی داشت که همه کسانی که در این چارچوب عمل می کنند، را در بر بگیرد و هم چنین دانست که در این چارچوب، انعطاف وجود دارد؛ چرا که افراد مثل هم نیستند و شکل عملشان نیز همانند هم نیست. اما باید بنای اعضا بر این باشد که مسیر درست را بپیمایند و اصلح را انتخاب کنند.
وی افزود: در صوتی که این شرایط وجود داشته باشد، اعضا باید آمادگی داشته باشند که در برخی موارد اختلافی، گذشت کنند؛ رعایت نظر اکثریت به این معنا صحیح است؛ یعنی ابتدا یک جمعی کلیات مسأله را پذیرفته باشند و بنایشان نیز بر این باشد که مسیر صحیح را انتخاب کنند، در این صورت و در موارد اختلاف سلیقه، نظر اکثریت پذیرفته شود؛ اما این که اصل شناخت حق را متوقف بر نظر اکثریت بدانیم، اشتباه است.