علامه مصباح یزدی در دیداری صمیمی با طلاب:
خطری که ما را تهدید می کند این است که نسبت به نعمت عظیم انقلاب اسلامی، بی تفاوت شویم/ دین صرفا دو رکعت نماز خواندن نیست، وگرنه دین داشتن و دین نداشتن، تفاوت چندانی باهم ندارند!

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی آثار حضرت آیت الله مصباح یزدی، رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) در دیداری صمیمی با طلاب حوزه علمیه رشد، به سوالات آن ها پاسخ داد.

علامه مصباح در پاسخ به اولین سؤال مبنی بر تفکرمحور بودن یا تتبع محور بودن اظهار داشت: انسان موجودی تک بعدی نیست و راه های مختلفی برای تکامل او وجود دارد؛ این که خدا این راه ها و استعدادها را در انسان قرار داده، برای این است که انسان از آن استفاده کرده و به کمال برسد.

وی با اشاره به آیه ای از قرآن کریم افزود: اصل آگاهی و عالم شدن به حقایق، هدف مقدس کلی، جامع و مورد عنایت خاص خداوند است، اما درباره این که علم چگونه کسب شود و به چه چیزهایی تعلق بگیرد، راه های مختلفی برای اشخاص مختلف وجود دارد و ظاهراً یک روش انحصاری و مشخص ندارد.

رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با بیان این که عمده آگاهی های ما کسبی است، افزود: امروزه رشته متدلوژی، یکی از رشته های مهم در دانشگاه های دنیاست؛ متدلوژی به دنبال این است که مشخص کند راه تحقیق در هر رشته چیست؛ در بعضی جاها فقط تجربه است، بعضی جاها فقط فکر است، بعضی جاها ترکیبی از مجموعه اطلاعات به ضمیمه تفکر، تحلیل و نظیر این هاست. بنابراین نمی توان جواب واحدی برای این سؤال ذکر کرد و باید دید که آن علم از چه سنخ معلوماتی است و بهترین راه کسب آن چیست.

این استاد اخلاق حوزه علمیه قم افزود: البته از نگاه متدینین آن چه در همه کارها مؤثر است، دعا و توسل است و سزاوار است انسان از خدا بخواهد که در فهم مطالب، او را کمک کند.

علامه مصباح در پاسخ به سوال طلبه دیگری در مورد تنظیم برنامه اخلاقی و عملی اظهار داشت: ابتدا باید وظایف واجب خود را بشناسیم و پس از شناخت، امور مهم تر را در اولویت قرار دهیم. گاهی برخی از مسائل اعتقادی برای فرد، درست حل نشده است و بر اساس تقلید از پدر و مادر و محیط است و گاهی در اثر شنیدن شبهات و شایعات نیز، این سؤالات ذهنی، شدیدتر می شود، در این جا، اولویت با حل این مسائل است. به همین ترتیب مسائل دیگری که مورد سؤال ما واقع می شود، باید اولویت بندی شود.

وی با بیان این که بعد از مشخص کردن واجبات، در اموری که از نظر اهمیت در عرض یکدیگر قرار دارند، می توان مرجحات دیگری در نظر گرفت، خاطر نشان کرد: یک طلبه باید حدود ۸ ساعت از وقت خود را صرف اموری کند که تشخیص داده پرداختن به آن واجب است و آنها را به عنوان یک کار ثابت و مستمر برای خودش انتخاب کرده است. یعنی بعد از این که فهمید کدام امور، مهم تر و واجب تر و نزد خدا محبوب تر است و نپرداختن به آن ضررش بیشتر است، یک سوم شبانه روز را به آن اختصاص دهد.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به این که البته گاهی مسائلی رخ می دهد که موقتی است و رسیدگی به آن ها ضروری است و لذا چند روزی را باید صرف آن ها کند، افزود: متأسفانه ما به این گونه محاسبات عادت نکرده ایم و بیشتر به اتفاقیات اکتفا می کنیم.

یکی از طلاب درباره میزان مطالعه و تحقیق علامه مصباح در دوران جوانی سؤال کرد و گفت: اگر الآن جوان بودید، چه مقدار مطالعه می کردید؛ آیت الله مصباح پاسخ داد: دوران نوجوانی بنده و مقایسه کردن وضع شما با آن، شاید خیلی به جا نباشد؛ چرا که شرایط و اوضاع عوض شده است. امکانات پیشرفت علمی و شرایط به گونه دیگری بود.

وی افزود: در دوره ای به سردردی مبتلا شده بودم و به دکتر مراجعه کردم؛ او گفت روزی چند ساعت کار و مطالعه می کنی؟ وقتی من آن جا حساب کردم، به وی گفتم: آن اندازه که صرف درس و مباحثه می شود، ۱۳ ساعت؛ که البته دکتر آن را زیاد دانست و گفت: باید آن را به ۸ ساعت تقلیل بدهم. البته به دکتر نگفتم که گاهی به ۱۶ ساعت هم می رسد. اوائل انقلاب تقریباً، روزی ۱۶ساعت کار می کردم؛ هر چند این ها از لحاظ پزشکی، صحیح نبود و این فشارها سبب برخی ضعف ها در من شد. به هر حال هر انسانی باید وظیفه خود را در شرایط موجود تشخیص داده و هر اندازه ای که عسر و حرجی نباشد و شرایط بهداشتی هم رعایت شود، کار کند.

استاد اخلاق حوزه علمیه قم در پاسخ به سؤال دیگری درباره چگونگی ورود ایشان به حوزه و تفاوت حوزه آن زمان با اکنون اظهار داشت: من در سال ۱۳۱۳ متولد شدم ؛ ۱۳۱۹ به مدرسه رفتم. ۱۳۲۵ به تشویق آقایی که مقسم مرحوم سیدابوالحسن بوده و از نجف به یزد آمده بود، تشویق شدم که طلبه بشوم و سخنان او، نه تنها در من، بلکه در کل خانواده ما اثرگذاشت. این بود که هنوز دوران ابتدایی را تمام نکرده بودم که به خاطر تبلیغات ایشان و نفوذ کلامشان تصمیم گرفتم با اتمام دوره ابتدایی به حوزه بروم و همین کار را هم کردم.

وی با اشاره به شرایط حوزه های علمیه آن زمان اظهار داشت: علیرغم این که یزد، چند مدرسه علمیه بسیار بزرگ داشت که هر کدام می توانست میزبان ۶۰-۵۰ تا ۱۰۰ طلبه باشد، اما شاید در مجموع، بیش از ۲۰ طلبه نداشت! آن ها هم یا فرزند آخوندی بودند که برای ادامه راه پدر به حوزه آمده بودند و یا برخی بچه های روستا بودند که حتی سواد خواندن و نوشتن نیز بلد نبودند و یکی از عزیزان در یزد آن ها را جمع کرده بود تا حوزه ای در یزد، راه بیندازد. بنده در چنین شرایطی طلبه شدم؛ علاقه شدیدی هم به درس خواندن و استفاده از وقت داشتم؛ به هر دری می زدیم تا کسی برای ما درسی بگوید و مباحثه ای داشته باشیم. چهار سال از اول جامع المقدمات تا انتهای شرح لمعه را خواندیم و یک مقداری از مکاسب هم شروع کردیم.

آیت الله مصباح ادامه داد: سال ۱۳۳۱ با کل خانواده به نجف رفتم و یک سال آن جا ماندیم. اما وضع کار خانواده ما، آن جا خوب نبود و مجبور شدیم که برگردیم. در این مدت، بخشی از بیع مکاسب را پیش مرحوم آقای فانی خواندم؛ جلد اول کفایه را نزد شیخ محمدتقی ایروانی و بخش از کفایه نیز خدمت آشیخ محمدعلی سرابی می خواندم. هنوز بخشی از دروس سطح مانده بود که به قم بازگشتم.

وی ادامه داد: در قم درس خیارات مکاسب و جلد دوم کفایه را نزد مرحوم آشیخ مرتضی حائری می رفتم، بقیه جلد اول کفایه را نیز نزد مرحوم آقای سلطانی – ابوالزوجه احمد آقای خمینی- خواندم. ضمناً اگر فرصت پیدا می کردم، درس های خارج هم سری می زدم تا آشنا شوم؛ این درس ها که تمام شد، درس فقه و اصول خدمت امام(ره) بودم.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم افزود: در آن دوره، عموم مردم به خصوص روشنفکران و دانشگاهیان نسبت به روحانیت، بدبین بودند و معتقد بودند این ها برای جامعه هیچ فایده ای ندارند و فقط از درآمد جامعه استفاده می کنند. خب، آن ها نمی توانستند چنین وجوبی را درک کنند؛ معتقد بودند ما خدا را همان طور که پدران و مادران ما شنیدند و شناختند، می شناسیم و امام حسین(ع) را نیز با همین عزاداری ها می شناسیم؛ دیگر نیازی به آخوند نیست! از این رو شرط اول این بود که روحانی وارد جامعه شود و در ارتباط با مردم، صداقت و خدمتگزاری خودش را ثابت کند؛ ثابت بکند که من دنبال منافع مادی و شخصی خودم نیست این را یک وظیفه ای می دانم و به عنوان تکلیف شرعی انجام می دهم؛ اثبات این مطلب کار بسیار مشکلی بود.

آیت الله مصباح ادامه داد: خدا به من لطف کرده بود و من از همان بچگی درک می کردم که دین لزوما نباید به تقلید باشد، بلکه عده ای باید دین شناس باشند و دین را به مردم یاد بدهند، شبهات دینی را رفع کنند.؛ البته، فهم من از این ها مبهم بود و زمینه و برنامه ای نیز برای این کار فراهم نبود. برنامه سنتی حوزه این بود که طلبه از ابتدای ورود جامع المقدمات بخواند و زبان عربی یاد بگیرد و چندین سال کارش این باشد! بعد هم فقه و اصول. البته لمعه کتابی مقدس و پرداختن به فقه و اصول کار مهمی است و طبیعتا باید کسانی به حدی برسند که بتوانند احکام الهی را از شرع استنباط کنند و برای مردم بگویند؛ اما این که همه طلاب همین مسیر را ادامه دهند، توجیه چندانی نداشت.

وی افزود: کم کم نیازها و سوالاتی که در جامع مطرح می شد، سبب ایجاد تحول در حوزه شد. این نیازها سبب شد که حوزه به دنبال تنظیم برنامه ای برود که بتواند نیازهای جامعه را برطرف کند و تغییرات امروز، به وجود آمد، وگرنه آنچه از دوران ستمشاهی مانده بود، سنتی بدون توجیه بود.

استاد اخلاق حوزه و دانشگاه افزود: برجسته ترین حرکتی که در زمان ما از طرف روحانیت شروع شد، با محوریت آیت الله کاشانی شکل گرفت؛ هرچند ایشان از نظر علمی در عداد مراجع بود. ایشان با مرحوم آیت الله سید احمد و آیت الله سید محمدتقی خوانساری، شاگردان برجسته مرحوم آقا ضیاء هم دوره بودند؛ آن دو بزرگوار، مرجع بودند و درس خارج می گفتند، اما ایشان به تهران و محله پامنار آمدند و از همان زمان مسائل سیاسی و اجتماعی را در مسجد تبیین می کردند و از دولت انتقاد می کردند.

آیت الله مصباح افزود: طولی نکشید که ایشان را تبعید کردند؛ مدتی مردم از ایشان خبری نداشتند؛ اما بعد از بازگشت از تبعید، بازاری ها، مردانه پای کار ایستاده و استقبال شایانی از ایشان کردند و ایشان بیشتر مطرح شد. این فعالیت ها شروع شد تا مسئله ملی کردن صنعت نفت مطرح شد و بعد ایشان برای نمایندگی مجلس کاندیدا شد و در مجلس رئیس مجلس شد؛ از آن زمان، روحانیت و دین یک مقداری خودش را نشان داد و کمابیش مردم و جوان ها به این نتیجه رسیدند که دین نیز می تواند کارآیی داشته و در سرنوشت جامعه اثر داشته باشد.

رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با بیان این که این امور مقدماتی بود تا کم کم زمینه برای انقلاب اسلامی ایران فراهم شد، افزود: البته بنده به صورت مختصر، این سیر تحول را عرض کردم؛ گمان نکنید که این تحولات به همین سادگی و به سرعت صورت گرفت؛ مرحوم آیت الله کاشانی سال ها تبعید، زندان و سپس در حصر بود و کسی نمی توانست با ایشان ملاقات کند؛ حتی روحانیان به ایشان بد می گفتند و ایشان را آخوند سیاسی می دانستند و این «سیاسی» بودن، خودش فحش بود. اما بالاخره مقاومت ایشان، مقدماتی فراهم کرد که زمینه انقلاب امام(ره) را در ایران ایجاد کرد.

وی افزود: به هر حال در آن زمان، طلبه شدن به صورت آگاهانه، جهاد بود و شرایط باید دست به دست هم بدهد تا کسی بیاید طلبه شود؛ اما امروز خدا این نعمت را به شما داده که طلبگی برای تان افتخار است.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم افزود: در زمانی اگر از یک روحانی که ۲۰ سال درس خوانده و مدرس معروفی بود، یک کتاب ۱۰۰ صفحه ای چاپ می شد، خیلی مهم تلقی می شد! اما امروز در زمانی زندگی می کنیم که اساتید شروع به نوشتن کتابی می کنند و هنوز جلد اول آن چاپ نشده، به چند زبان دنیا ترجمه می شود! یکی از آن ها تفسیر المیزان است هنوز جلد سوم چهارم آن نوشته نشده بود، به مالائی در اندونزی و انگلیسی در آمریکا ترجمه شد؛ این برکت انقلاب بود.

وی با اشاره به این که امروز بیش از ده هزار طلبه از کشورهای دیگر در ایران درس می خوانند، افزود: این نعمتی است که خداوند به ما داده است و ما نسبت به آن مسئول هستیم و روزی باید درباره آن پاسخگو باشیم. هر چند شهریه یک طلبه کمتر از یک میلیون تومان است و طلبه با این گرانی ها و کرایه خانه ها، در مضیقه است، اما این نباید سبب شود که قدر این نعمت عظیم را ندانسته و ته دل، گلایه مند باشد. خطری که ما را تهدید می کند این است که نسبت به این نعمت عظیم، بی تفاوت شویم.

استاد اخلاق حوزه علمیه با اشاره به اوضاع اقتصادی و موقعیت اجتماعی طلبه در آن دوران اظهار داشت: وضع طلبگی آن دوران با دوره فعلی، به هیچ وجه قابل مقایسه نیست؛ هر چقدر هم بگویم، باز تصور روشنی از آن نخواهید داشت. نه تنها وضع اقتصادی بسیار وخیم بود، بلکه حتی آخوند شدن را مورد تمسخر قرار می دادند و رفتارشان با روحانی، مانند رفتار با یک گدا بود!

آیت الله مصباح با اشاره به آیه ای از قرآن کریم، سنت امتحان الهی را یادآور شد و افزود: سختی ها و مشکلات مالی و اقتصادی و دیگر مشکلات، امتحانات الهی هستند. مبادا این امور سبب شوند تا قدر نعمتی که خدا شامل حالمان کرده را ندانیم.

رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در بخش دیگری از صحبت هایش ادامه داد: بنده معتقدم بزرگترین نعمت اجتماعی که خدای متعال به ما مسلمان ها در این زمان مرحمت کرده، وجود این رهبر است. ببینید رهبران کشورهای دیگر چه کسانی هستند و رئیس جمهور بزرگترین کشور دنیا از نظر صنعت، تجارت، نظامی و پیشرفت علمی و تکنولوژی، امروز کسی است که در دنیا به دیوانگی معروف شده است. حال مقایسه کنید با کسی که در طول این ۳۰ سال رهبری، هرچه تلاش کردند یک نقطه ضعفی از ایشان پیدا کنند تا آن را مطرح کرده و با ضمیمه کردن دروغ به آن و بزرگ نمایی از موقعیت ایشان کم کنند، چیزی نیافتند.

وی افزود: اگر خدا هیچ نعمتی به جز رهبری، به ما نداده بود، باز هم باید خداوند را شاکر می بودیم.

آیت الله مصباح در جمع بندی بین سوالات و پاسخ ها اظهار داشت: هیچ کس در مقابل فکر نکردن، معذور نیست؛ خداوند قدرت تعقل و تفکر به انسان داده است و بر لزوم تفکر و تدبر نیز تأکید کرده است. بیاندیشیم برای چه خلق شده ایم، جایگاه ما در عالم کجاست و چه وظیفه ای داریم و خود را برای پاسخ به سؤالات الهی آماده کنیم.

استاد اخلاق حوزه علمیه خاطر نشان کرد: عمر ما در گذر است؛ مبادا یک سری امور دنیوی ما را سرگرم کند و ناگهان ببینیم فرصتی برای کار و انجام وظیفه نداریم. اگر صرفا به دنبال تأمین معیشت خانواده و امور دنیوی باشیم، کار ما با کفار چه تفاوتی خواهد داشت؟ آن ها نیز به دنبال ازدواج، پول و نظایر آن برای گذران زندگی هستند. پس اسلام، شهادت ائمه علیهم السلام و انقلاب، برای چه بود؟ باید نیت ها و اهدافمان را تصحیح کنیم و به دنبال آن باشیم.

وی با بیان این که باید برای دین خود و دین مردم تلاش کنیم، چرا که انسانیت ما به دینداری است، ادامه داد: امروز خیلی از جوانان ما سؤالات زیادی دارند که وظیفه ماست که به آن ها پاسخ بدهیم. دین صرفا دو رکعت نماز خواندن نیست، وگرنه دین داشتن و دین نداشتن، تفاوت چندانی باهم ندارند! بلکه دین، راه زندگی است. باید در همه اوقات نیت مان، الهی باشد و به فکر انجام وظیفه ای باشیم که خداوند آن را از ما می خواهد.

گفتنی است این جلسه در تاریخ ۱۲ آذرماه سالجاری در مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) برگزار شد.