مستندات کُند شدن حرکت علمی هسته ای

نخستین پرسش در خصوص توافق هسته ای مطابقت یا عدم مطابقت آن با خطوط قرمز ترسیم شده از سوی رهبرانقلاب و نیز قانون مصوب مجلس شورای اسلامی است که به تازگی از سوی رئیس جمهور نیز ابلاغ شده. بدیهی است در صورتی که توافق بدون در نظر گرفتن خطوط قرمز صورت پذیرفته باشد، فاقد مشروعیت است و اگر با قانون مجلس در تعارض و تضاد باشد، تصویب آن در شورای عالی امنیت ملی نیز غیرقانونی به شمار می آید. پیش از این رهبر انقلاب تصریح کرده بودند:«بروند حرف بزنند، مذاکره کنند، به توافق برسند، اشکالی ندارد – البتّه در حالی که آن خطوط اصلی را رعایت کرده باشند – لکن به هیچ وجه تحمیل را قبول نکنند، زور را قبول نکنند، تحقیر را قبول نکنند، تهدید را قبول نکنند.»(۱) در ادامه طی سلسله گزارش هایی به بررسی خطوط قرمز مطرح شده از سوی رهبرانقلاب، قانون مجلس و مفاد توافق هسته ای می پردازیم. مستندات مربوطه نشان می دهد متأسفانه بسیاری از خطوط قرمز ارائه شده از سوی رهبر انقلاب و مصوبه ی مجلس مورد بی توجهی تیم مذاکره کننده قرار گرفته است. مسئله ی تحقیق و توسعه و کُند نشدن حرکت علمی هسته ای رهبر انقلاب می فرمایند:«در همین مدّتِ محدودیّت هم که ما قبول می کنیم، کار تحقیق و توسعه و ساخت و ساز باید ادامه پیدا کند، که این هم از جمله ی خطوط قرمزی است که مسئولین محترم روی آن تکیه کردند؛ گفتند ما حاضر نیستیم از تحقیق و توسعه دست برداریم؛ حق با اینها است. در طول این سال های محدودیّت هم، بایست تحقیق و توسعه ادامه داشته باشد. آنها حرف دیگری می زنند؛ آنها می گویند شما ده سال دوازده سال یا بیشتر هیچ کاری نکنید، بعد از آن شروع کنید به تولید، شروع کنید به ساخت! که این حرف زور مضاعفی است، حرف غلط مضاعفی است.»(۲) ایشان همچنین می فرمایند:«اگر حرکت علمی در فناوری هسته ای با قدرت و جدیت ادامه یابد، طیف متنوعی از فناوری ها، با شتاب، به وجود خواهد آمد، بنابراین مطلقاً در زمینه حرکت علمی هسته ای، امکان توقف و یا کُند شدن وجود ندارد.»(۳) بر مبنای خط قرمز مطرح شده از سوی رهبرانقلاب فرآیند تحقیق و توسعه باید ادامه پیدا کند و حرکت علمی هسته ای نیز کُند نشود. مجلس بر همین مبنا در قانون مصوبِ خود، آورده است:«هیچ محدودیتی برای کسب دانش و فناوری صلح آمیز هسته ای و تحقیق و توسعه پذیرفته نیست و باید مصوبات شورایعالی امنیت ملی رعایت شود.» متأسفانه اما توافقنامه محدودیت هایی جدی بر سر راه تحقیق و توسعه و حرکت علمی هسته ای کشور قرار داده است. در بند سوم توافقنامه آمده است:«تحقیق و توسعه غنی سازی ایران با اورانیوم برای مدت ۱۰ سال شامل صرفاً ماشین های IR-4، IR-5، IR-6 و IR-8 به نحو تشریح شده در پیوست ۱ خواهد بود، و ایران به نحو مشخص شده در پیوست ۱ در سایر فناوری های جداسازی ایزوتوپ برای غنی سازی اورانیوم وارد نخواهد شد. ایران به تست دستگاه های IR-6 و IR-8 ادامه خواهد داد، و در میانه سال هشتم، تست تا سی دستگاه ماشین IR-6 و IR-8 را به نحو مشخص شده در پیوست ۱ آغاز خواهد کرد.»(۴) اینکه ایران در طول مدت زمان ده ساله صرفاً بر روی نسل های مشخصی امکان تحقیق دارد، نخستین محدودیت است. بندهای ۳۲ تا ۴۳ ضمیمه ی اول انواع و اقسام محدودیت های مطرح در زمینه ی تحقیق و توسعه را فهرست کرده است. آزمایش بر روی آبشارهای ۱۶۴تایی برخی سانتریفیوژها مثل IR-2m و IR-4 تنها تا تاریخ اجرای توافق یعنی ۳۰ نوامبر ۲۰۱۵ ممکن است. پس از این تاریخ ایران باید این آبشارها را به کلی جمع کند و از آن پس امکان انجام آزمایش بر روی آبشارهای ۱۶۴ تایی این سانتریفیوژها و نسل های بالاتر از آن را نخواهد داشت.(۵) در فرآیند تحقیق و توسعه آنچه اهمیت دارد این است که بتوان پس از آزمایش انفرادی سانتریفیوژها، عملکرد مجموعه ی آنها و آبشارهای ۱۶۴ تایی آنها را مورد بررسی و آزمایش قرار داد و سوخت با غنای پایدار از مجموع سانتریفیوژها تهیه کرد. به این ترتیب تحقیق و توسعه بدون امکان آزمایشات این چنینی معنای اصلی خود را از دست می دهد. با این توضیح، باید گفت توافقنامه در خصوص برخی نسل های سانتریفیوژ مثل IR-5 تنها آزمایش بر روی یک سانتریفیوژ را در طول ۱۰ سال مجاز دانسته!(۶) و در خصوص برخی دیگر چون IR-4 تنها آبشار ده تایی را در طول ۱۰ سال ممکن می داند!(۷) در مورد IR-6 ایران تازه نیم سال مانده به پایان محدودیت ده ساله امکان آزمایش ۳۰ سانتریفیوژ را خواهد داشت!(۸) این محدودیت زمانی برای سانتریفیوژهای IR-8 یک سال و نیم قبل از پایان محدودیت ده ساله خواهد بود!(۹) علاوه بر اینها محدودیت های مختلفی در خصوص تست های مکانیکی سانتریفیوژها در نظر گرفته شده است. این تست ها برای بررسی استحکام، مقاومت به سایش و مانند آن انجام می شود. تست های مکانیکی نیز بر روی نسل های مشخصی از سانتریفیوژها و تحت ضوابطی مجاز است.(۱۰) ایران همچنین هیچ گاه حق تحقیق در خصوص بازفرآوری سوخت هسته ای را نیز نخواهد داشت. در متن توافقنامه آمده است:«به جز فعالیت های جداسازی با هدف تولید رادیوایزوتوپ های پزشکی و صنعتی از نمونه های تابش دیده ی اورانیوم غنی شده، ایران به مدت ۱۵ سال وارد بازفرآوری یا ساخت تأسیسات قادر به بازفرآوری سوخت مصرفی، یا فعالیت های تحقیق و توسعه بازفرآوری که منتج به ایجاد قابلیت بازفرآوری سوخت مصرفی شود، نگردیده و پس از این مدت نیز قصد چنین کاری را ندارد.»(۱۱) در طول محدودیت ۱۰ساله اگر ایران با شبیه سازی کامپیوتری تحقیقاتی روی سانتریفیوژها انجام دهد و بخواهدتست های مکانیکی را بر روی یک نمونه ی جدید از آنها انجام دهد، باید قبلاً تحقیقات خود را برای طرف های مذاکره تشریح کند و موافقت آنها را کسب نماید. طرف مقابل می تواند موافقت کند؛ می تواند موافقت نکند.(۱۲) ایران برای ۱۵ سال فلز اورانیوم یا پلوتونیوم و آلیاژهای آن را نخواهد ساخت و حق ریخته گری، شکل دهی و ماشین کاری این آلیاژها یا تحقیق درباره ی آنها را نخواهد داشت.(۱۳) طبعاً دامنه ی این محدودیت به دانشکده های مواد کشور نیز می رسد! فرآیند تحقیق و توسعه نیز تنها در نطنز می بایست متمرکز شود.(۱۴) در شرایطی که تحقیقات علمی در دنیا به روز است و گذشت چند سال، تحولاتی جدّی در حوزه های علمی و تکنولوژی فراهم می آورد، باید از تیم مذاکره کننده پرسید محدودیت های پذیرفته شده جز عقب ماندگی ایران و کُند کردن حرکت علمی کشور چه چیز را به همراه دارد و این آیا در تعارض با خطوط قرمز اعلام شده از سوی رهبر انقلاب نیست؟ آیا پذیرفته است که ایران اسلامی مثلاً در طول “۱۰ سال” فقط امکان آزمایش بر روی “یک” سانتریفیوژIR-5 را داشته باشد؟! پی نوشت ها: ۱- بیانات در دیدار جمعی از معلمان و فرهنگیان سراسر کشور، ۱۶/۲/۱۳۹۴. ۲- بیانات در دیدار مسئولان نظام، ۲/۴/۱۳۹۴. ۳- دیدار مدیران، متخصصان و کارشناسان سازمان انرژی اتمی با رهبر انقلاب، ۲۰/۱/۱۳۹۳. Iran will continue to conduct enrichment R&D in a manner that does not accumulate enriched uranium. Iran”s enrichment R&D with1-uranium for 10 years will only include IR-4, IR-5, IR-6 and IR-8 centrifuges as laid out in Annex I, and Iran will not engage in other isotope separation technologies for enrichment of uranium as specified in Annex I. Iran will continue testing IR-6 and IR-8 centrifuges, and will commence testing of up to 30 IR-6 and IR-8 centrifuges after eight and a half years, as detailed in Annex I. 2- Consistent with its plan, Iran will continue working with the 164-machine IR-2m cascade at PFEP in order to complete the necessary tests until 30 November 2015 or the day of implementation of this JCPOA, whichever comes later, and after that it will take these machines out of the PFEP and store them under IAEA continuous monitoring at Natanz in Hall B of FEP. Consistent with its plan, Iran will continue working with the 164-machine IR-4 cascade at PFEP in order to complete the necessary tests until 30 November 2015 or the day of implementation of this JCPOA, whichever comes later, and after that it will take these machines out of the PFEP and store them under IAEA continuous monitoring at Natanz in Hall B of FEP. 3- Iran will test a single IR-5 centrifuge machine for 10 years. 4- Iran will continue the testing of a single IR-4 centrifuge machine and IR-4 centrifuge cascade of up to 10 centrifuge machines for 10 years. 5- Iran will continue testing of the IR-6 on single centrifuge machines and its intermediate cascades and will commence testing of up to 30 centrifuge machines from one and a half years before the end of year 10. Iran will proceed from single centrifuge machines and small cascades to intermediate cascades in a logical sequence. 6- Iran will commence, upon start of implementation of the JCPOA, testing of the IR-8 on single centrifuge machines and its intermediate cascades and will commence the testing of up to 30 centrifuges machines from one and a half years before the end of year 10. Iran will proceed from single centrifuges to small cascades to intermediate cascades in a logical sequence. 7- Mechanical testing on up to two single centrifuges for each type will be carried out only on the IR-2m, IR-4, IR-5, IR-6, IR-6s, IR-7 and IR-8. 8- For 15 years Iran will not, and does not intend to thereafter, engage in any spent fuel reprocessing or construction of a facility capable of spent fuel reprocessing, or reprocessing R&D activities leading to a spent fuel reprocessing capability, with the sole exception of separation activities aimed exclusively at the production of medical and industrial radio-isotopes from irradiated enriched uranium targets. 9- Consistent with its plan and internationally established practices, Iran intends to continue R&D on new types of centrifuges through computer modelling and simulations, including at universities. For any such project to proceed to a prototype stage for mechanical testing within 10 years, a full presentation to, and approval by, the Joint Commission is needed. 10- For 15 years, Iran will not engage in producing or acquiring plutonium or uranium metals or their alloys, or conducting R&D on plutonium or uranium (or their alloys) metallurgy, or casting, forming, or machining plutonium or uranium metal. 11- Based on its long-term plan, for 15 years, Iran will carry out its uranium enrichment-related activities, including safeguarded R&D exclusively in the Natanz Enrichment facility, keep its level of uranium enrichment at up to 3.67%, and, at Fordow, refrain from any uranium enrichment and uranium enrichment R&D and from keeping any nuclear material