شبکه ملی اطلاعات هزینه کاربران را کمتر می کند

رضا تقی پور، عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی: شبکه ی ملی اطلاعات به عنوان زیرساخت ارتباطی و اطلاعاتی فضای مجازی کشور تعریف شده است و در عین حال با پروتکل های اینترنت که یک پروتکل پذیرفته شده ی بین المللی است، زیرمجموعه های آن هماهنگ هست. در حالت عادی ارتباطات بسیار گسترده ای با این شبکه دارد و با دنیا و تمام کاربرانی که در اینترنت تعریف شدند این ارتباط برقرار است، منتها یک تفاوتی با وضعیت فعلی دارد که حاکمیت اینترنت یا مدیریت کلان آن دست عده ی خاص است. به عنوان مثال مؤسسه ی آی کن یک مؤسسه ی آمریکایی است که اینترنت به خصوص دامنه ها و مسائلی نظیر این را مدیریت می کند.

معمولاً وقتی فضای مجازی را در کنار لایه ی فیزیکی و منطقی تعریف می کنیم، طبیعتاً اصل مدیریتش به لایه ی منطقی برمی گردد. لایه ی منطقی هم در سطح کلانش و هم در اولین سطحش را مؤسسه ی آی کن مدیریت می کند. شاید این مدیریت برای آمریکایی ها یک وضعیت مطلوبی باشد، ولی برای سایر جوامع و سایر کشورها این حالت مستقل وجود ندارد و هرلحظه می تواند خدماتی که مبتنی بر این زیرساخت تعریف شده اند و امروز درصد بسیار بالایی از امور زندگی مردم را پوشش می دهد، ممکن است با تهدید قطع یا عدم امکان ارائه ی خدمت روبه رو کند.

بنابراین مهم ترین ویژگی شبکه ی ملی اطلاعات استقلال یا مدیریت بومی در کنار گستردگی سازگاری و ارتباط و تعامل بسیار گسترده و وسیع با اینترنت است. یعنی اگر یک روزی به دلایل مختلفِ اقتصادی، سیاسی، امنیتی و… امکان ارائه ی خدمات بر روی شبکه ی اینترنت امکان پذیر نبود، این امکان از طریق شبکه ی ملی اطلاعات فراهم باشد. ضمن اینکه این فقط برای شرایط خاص نیست. در شرایط عادی هم مشکل امنیت شبکه وجود دارد که همان تهدیدات است و از طریق شبکه های بین المللی هر روز مقدارش بیشتر می شود. تقریباً ده گروه با انگیزه های مختلف این حملات را شکل می دهند که مبتدی ترینشان افراد عادی و هکرها و حرفه ای ترین آن ها ارتش های سایبری، گروه های سازمان یافته و تروریست های سایبری هستند که از طریق دولت ها تغذیه و حمایت می شوند.

برای جلوگیری از این تهدیدات، باید سطح امنیت بالایی را تأمین کرد. اکثر کشورها تدبیری را اندیشیدند و سیاستی را در پیش گرفتند و اعتماد نمی کنند که دیگران زیرساخت های مهم و حیاتی و حساسشان را بر روی شبکه ی اینترنت مدیریت کنند. بنابراین یک شبکه ی مستقل ملی برای خودشان تعریف کردند و از طریق این شبکه زیرساخت هایی مثل آب، برق، آموزش سلامت و مسائلی از این قبیل را مدیریت می کنند. البته نظریه های مختلفی در دنیا وجود دارد. ۱۷ الی ۲۳ زیرساخت فهرست بندی شده است.

سیاست روشن جمهوری اسلامی ایران هم با توجه به ناامنی های گسترده و وسیعی که در اینترنت وجود دارد، این است که یک شبکه ی مستقل و امنی داشته باشد که به این اعتماد کند و سرمایه های فیزیکی اش را تبدیل به سرمایه ی سایبری یا فضای مجازی کند و این فضا را مدیریت کند. یکی از اهداف شبکه ی ملی اطلاعات پرداختن هرچه بیشتر و عمیق تر امنیت در این فضا است.

بحث مهم دیگری که در ارتباط با شبکه ی ملی اطلاعات وجود دارد، بحث اقتصادی بودن آن هست. با توجه به اینکه پهنای باند اینترنت بین الملل از طریق یک سری شرکت هایی که ارائه دهنده ی سرویس و خدمات هستند، به فروش می رسد و همه ی کشورها تقریباً این پهنای باند را از طریق این شرکت ها خریداری می کنند، این یک هزینه ی اضافی را به کاربران و کشورها تحمیل می کند. کشورهایی که اقدام کردند و به این مسئله پرداختند، به این نتیجه رسیدند که حداقل ۸۰ درصد خدمات و محتوای تولیدی و مصرفی شان در داخل کشور هست. یعنی برای این درصد، نیاز به ترافیک اینترنت بین الملل ندارند و لازم نیست این محتوا و این اطلاعات بر روی شبکه ی اینترنت قرار بگیرد و یک مسیر زیادی را طی کند و در حافظه ها و ذخیره سازی های مراکز داده ی خارجی برود که پول انتقال ترافیک و پهنای باند را از کاربران بگیرد و صرف انتقال و ذخیره سازی کند. و مجدداً وقتی مصرف کننده ی داخلی نیاز به استفاده از این اطلاعات دارد، دوباره از آنجا فراخوانده شود و این مسیر را طی کند و پول مجزایی پرداخت شود و مورد استفاده قرار بگیرد.

برای حل این مشکل طبیعتاً شبکه ی ملی اطلاعات آن لوپ یا چرخه ی تولید و مصرف را در داخل کشور مدیریت می کند. معنی اش این است که این ترافیک مسیر یا پهنای باند خیلی کمی را اشغال می کند و طبیعتاً هزینه بسیار بسیار کمتر خواهد بود و می تواند یک دستاورد خوبی برای کاربران در مورد هزینه باشد.

در مورد بحث های امنیتی و دفاعی یا پدافند غیرعامل، باید گفت که میزان تهدیدات و همچنین جرائم، روزبه روز در این فضا با درصدهای بسیار بالا در حال گسترش است. ایجاد این شبکه به دلیل مدیریت بومی اش و وجود همه ی لایه ها در داخل کشور، می تواند به ما کمک کند تا آن تمهیدات پدافندی و دفاعی را برای مقابله با تهدیداتی که از طریق شبکه ی اینترنتی بین الملل و از خارج به طرف کشور هدایت می شود را داشته باشیم. خوشبختانه با توجه به تمهیدات امنیتی و دفاعی که اندیشیده شده است، بیش از ۹۹ درصد تهدیدات در درگاه های ورودی و خروجی مهار می شود و به داخل کشور منتقل نمی شود. همان مقدار کمی هم که ممکن است عبور کند، می تواند بعضاً نتایج و آسیب هایش برای کشور فاجعه بار باشد. از این منظر لازم هست ما هم مثل خیلی از کشورها که اسناد بسیار سنگین و مستحکمی را برای امنیت فضای مجازی کشورشان تدوین، اعمال و اجرا کردند، در مورد شبکه ی ملی اطلاعات انجام دهیم. این مشکل به حدی جدی است که بعضی از صاحب نظران می گویند اگر فضای اینترنت و فضای شبکه ای را نتوانیم امن کنیم شاید ضررش بیشتر از منافعش باشد. چون واقعاً حجم تهدیدات هر روز در این فضا دارد بیشتر می شود. از این منظر پدافند غیرعامل و جلوگیری از ورود تهدیدات به کشور و همین طور مقابله با تهدیداتی که ذکر شد، خیلی مهم است. خوشبختانه قرارگاه پدافند سایبری در سال های اخیر و همین طور مرکز امنیت فضای تبادل اطلاعات(افتا) اقدامات خوبی را انجام داده اند.

ایده ی این طرح تقریباً از اوایل دهه ی ۸۰ مطرح شد. قبل تر از آن برای اینکه اطلاعات ما مبدأ تولید و مقصد مصرفش در داخل کشور بود و در داخل کشور به گردش دربیاید و نیازی به انتقال این اطلاعات به خارج نباشد، یک شبکه ی مجازی به اسم شارع یک و شارع دو تعریف شد. نهایتاً بعد از پرورش این ایده، عده ای اسم آن را اینترنت ملی گذاشتند. بعد از این در سال ۱۳۸۹ برای اولین بار عنوان شبکه ی ملی اطلاعات در قانون پنج ساله ی پنجم کشور به تصویب رسید. در ماده ی ۴۶ و ۴۷ هم تکالیفی برای وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و سایر دستگاه ها برای ایجاد و توسعه ی این شبکه بیان شد و به تصویب رسید. الان یک بخشی از این تکالیف انجام شده، ولی هنوز به اهداف کامل این شبکه نرسیده ایم.

اساساً چون یک فکر داخلی و بومی بود، بعد از تصویب بلافاصله در همان سال ۸۹ و اوایل سال ۹۰ یک گروهی مأمور شد که برای شبکه یک طراحی مفهومی با توجه به تجارب سایر کشورها و الزامات شش گانه و اهداف تعریف شده ی مجلس شورای اسلامی صورت بگیرد. در ادامه باید طراحی کلان معماری و طراحی جزئی برای جزء به جزء شبکه انجام می گرفت. بعد از تشکیل شورای عالی فضای مجازی، نظر رهبر معظّم انقلاب این بود که حتماً این شبکه بعد از تصویب در شورای عالی فضای مجازی به اجرا گذاشته شود. ما در لایه ی زیرساخت های ارتباطی وضعیتمان بد نیست، البته در وضعیت مطلوب هم قرار نداریم، چون برای این همه ظرفیتی که نیاز داریم، مثل ظرفیت انتقال اطلاعات، با توجه به عدم گسترش شبکه های فیبر نوری به خصوص در داخل شهرها هنوز محدودیت داریم. ولی کماکان بهترین وضعیت را در زیرساخت های ارتباطی داریم.

در لایه ی زیرساخت های اطلاعاتی مشکلاتمان بیشتر است. شبکه های توزیع محتوا هنوز شکل نگرفته است. مراکز داده که از مهم ترین این زیرساخت ها هستند در کشور به صورت تجاری و گسترده فعال نیست. زیرساخت های ابری با توجه به فناوری های جدید امروز که اکثر نرم افزارها مبتنی بر پروتکل های ابری طراحی می شوند و امکان بسیار زیادی را به این نرم افزارها می دهد، هنوز به صورت کامل نداریم. زیرساخت های ذخیره سازی، مراکز تبادل اطلاعات و زیرساخت های پردازشی هم در این لایه قرار دارند که در این زمینه کمبودهای بیشتری داریم.

یکی از مهم ترین لایه ها که امروزه اولویتش بیشتر از بقیه ی لایه ها برای کشور هست، خدمات پایه ی کابردی است که در شبکه ی ملی اطلاعات تعریف شده است. برای اینکه تقریب به ذهن شود، این خدمات پایه یا بنیادی مثل موتور جست وجو، پیام رسان، سیستم عامل، رایانامه و… است که تقریباً مورد استفاده ی همه ی کاربران هست و فراوانی زیادی دارد. از این منظر و به دلایلی که گفته شد باید این ها بومی باشند. ما در اینجا کم وکسری زیادی داریم و شورای عالی فضای مجازی هم در قالب اسنادی که تا الان به تصویب رسیده که بتواند کار را تسریع ببخشد و ارائه ی این خدمات را برای کاربران فضای مجازی داخل کشور فراهم کند، به صورت کامل هنوز موفق نبوده است. در لایه های بعدی هم ما خدمات کاربردی و محتوا را داریم.

در این پنج لایه ای که به آن اشاره شد، درصدهای پیشرفت کاملاً متفاوت است. علت این فرازوفرودها هم شاید عدم ابلاغ مأموریت به صورت صریح است که باید جزئی تر و مشخص تر از سوی شورای عالی فضای مجازی صورت می گرفت. متأسفانه دخالت سلیقه ها در دولت های مختلف هم در این موضوع دخیل بوده است. در برابر طراحی کلان و معماری که به تصویب می رسد، این پروژه ی بسیار عظیم یا کلان پروژه ی ملی باید صورت بگیرد. امّا این سلیقه ها باعث شده است که ما سرعت های متفاوتی را در مقاطع مختلف زمانی داشته باشیم. به خصوص در لایه ی خدمات پایه ی کاربردی و ایجاد زیرساخت های اطلاعاتی. اگر به این دو لایه پرداخته شود، آن وقت مشکلی زیادی در سه لایه ی بعدی نداریم.

یک سؤالی که خیلی مطرح می شود، این است که آیا با راه اندازی شبکه ی ملی اطلاعات، ارتباط کاربران و مردم با اینترنت قطع می شود یا خیر؟ به این سؤال این چنین می شود پاسخ داد. ما در صورت راه اندازی کامل شبکه ی ملی اطلاعات، یک تفاوت اساسی با شرایط فعلی خواهیم داشت. زیرساخت های حیاتی و حساس ما که امروز متأسفانه در برخی از حوزه ها و بخش ها بر روی اینترنت هست و از نظر ارائه ی خدمات به اینترنت وابستگی دارند، تبدیل به زیرساخت شبکه ی ملی اطلاعات خواهد شد، که نتیجه اش استقلال در ارائه ی خدمت و امنیت بسیار بالا خواهد بود. ولی به هیچ وجه برای کاربران معمولی هیچ تفاوتی وجود نخواهد داشت. تنها تفاوتی که وجود دارد، در هزینه هاست که به آن اشاره شد.

این چرخه در شبکه ی ملی اطلاعات با میزبانی داخلی و با ایجاد آن زیرساخت های اطلاعاتی که به داخل منتقل می شود هزینه ی بسیار پایین تری دارد. این دستاورد بسیار خوبی برای کاربران است. ولی آن اطلاعاتی که مبدأشان در خارج است و جزو قلمرو فضای مجازی کشور ما نیستند، طبیعتاً وقتی فراخوانده می شوند، به صورت مستقیم از خارج این اطلاعات می آید و در اختیار کاربران قرار می گیرد و آن خدمتی که باید را ارائه می دهد. اینترنت به عنوان یک سرویس یا خدمت، در درون شبکه ی ملی اطلاعات تعریف شده است و این خدمت اصلاً نمی تواند لحظه ای متوقف شود و کماکان باید با پروتکل ها و ملاحظاتی که در داخل شبکه ی ملی اطلاعات تعریف شده، ادامه داشته باشد. همه ی امکانات، قابلیت ها و فرصت هایی که در اینترنت هست باید در اختیار همه ی کاربران قرار بگیرد و الان هم همین طور هست، ولی امنیت، سالم سازی، دفاع سایبری و مسائلی از این دست که تهدیدات اینترنتی هستند باید مدیریت شود که وارد کشور نشود. این درصدی هم که راه اندازی شد، نشان می دهد که صرفاً یک حرف یا ایده نبوده است، بلکه کاملاً یک فکر عملیاتی و در حال اجراست.

با توجه به تمهیداتی که در معماری شبکه ی ملی اطلاعات صورت گرفته، قطعاً یک اطمینان خاطری را به سازمان های بزرگ، به دولت برای حفاظت از زیرساخت ها و سرمایه های سایبری آن ها، به همه ی کاربران برای دفاع از حریم خصوصی و حریم شخصی می دهد که مجموع این ها اطلاعات ملی می شود. حاکمیت داده ها و حفاظت از حریم شهروندان، یکی از مزیت ها و ارکان شبکه ی ملی اطلاعات است که امیدواریم با اجرایی شدن و تکمیل این شبکه، به استقلال و مدیریت بومی، سالم سازی، امنیت و مهمتر از همه ارائه ی خدمات ارزان بر روی این شبکه و پهنای باند بسیار گسترده و وسیع که مورد نیاز کاربران به خصوص کسب وکارها هست، در این فضا برسیم.