چرا اروپا «ظاهرا» به برجام ادامه می دهد؟

مهدی خانعلی زاده: با اعلام رسمی رئیس جمهور ایالات متحده مبنی بر خروج این کشور از توافق هسته ای، حسن روحانی و مسئولان وزارت امور خارجه دولت، از ادامه همکاری ها با کشورهای اروپایی ذیل برجام سخن گفتند و مدعی مهلت چند هفته ای به اتحادیه اروپا برای توافق بر سر چگونگی ادامه اجرای توافق هسته ای شدند. کشورهای سه گانه اروپایی (فرانسه، انگلیس، آلمان) به همراه مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم از «کار کردن» و ادامه برجام بدون آمریکا سخن گفتند. این سخنان در حالی مطرح شد که هم طرف اروپایی و هم طرف ایرانی به خوبی می داند اساسا از منظر حقوق بین الملل، زمانی که یک قرارداد میان چند طرف امضا شده و هر کدام از طرفین متعهد به اجرای موارد مشخص شده اند، خروج و یا عدم ادامه تعهد یکی از طرف ها موجب ابطال کامل آن توافق می شود. پس چرا اروپایی ها “ به عنوان شرکای اصلی ایالات متحده آمریکا “ همچنان حداقل در ظاهر و در سخنرانی ها، از لزوم ادامه برجام سخن می گویند؟ پاسخ به این سوال را باید در توافق پشت پرده ی بروکسل و واشنگتن جستجو کرد؛ جایی که در ماه های اخیر، سه مقام ارشد تروئیکای اروپایی “ یعنی صدراعظم آلمان، نخست وزیر انگلستان و رئیس جمهور فرانسه “ را به کاخ سفید کشاند. بر طبق اطلاعات و اخباری که رسانه های غربی از این گفتگوها منتشر کرده اند، تلاش مقامات اروپایی در این مدت، ایجاد یک راه برای تامین منافع غرب به صورتی که با مخالفت تهران نیز روبرو نشود، بوده است. بعد از سخنرانی پاییز سال گذشته دونالد ترامپ و بیان چهار شرط به منظور باقی ماندن این کشور در برجام، کشورهای اروپایی طرحی را تهیه کردند که بر طبق آن و به منظور تامین نظر طرفین قرارداد هسته ای، ایران و آمریکا باید از دو موضع خود کوتاه بیایند: ایران «برنامه موشکی دفاعی» و «فعالیت های مستشاری خود در منطقه» را محدود کند و آمریکا از «وضع تحریم جدید» و «خروج از برجام» خودداری کند. این طرح اروپایی ها اگرچه مورد تایید رئیس جمهور آمریکا قرار گرفت اما او برای عمل به وعده ای که در دوران تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۶ به مردم آمریکا داده بود، ضمن پذیرش این طرح، تاکید کرد که خروج کشورش از توافق هسته ای را اعلام می کند اما در عین حال، یک بازه زمانی مشخص را نیز به کشورهای اروپایی مهلت می دهد تا این طرح را با ایران مطرح و آن را اجرایی کنند؛ اقدامی که بنا بر گفته ترامپ، همان توافق جدیدی است که آمریکا می خواهد با ایران امضا کند. با این اقدام و در حقیقت، دولت آمریکا هم به وعده خود مبنی بر خروج از توافق عمل کرده و هم زمینه را برای ایجاد یک توافق جدید از سوی کشورهای اروپایی به منظور ایجاد محدودیت های شدید بر دستاوردهای دفاعی و منطقه ای ایران فراهم کرده است؛ یعنی مذاکراتی که حسن روحانی در سخنرانی معروف خود وعده داد و تیم مذاکره کننده دولت دوازدهم از چند روز پیش و با سفر محمدجواد ظریف و هیات همراه به پکن، مسکو و بروکسل آن را آغاز کرده، همان «برجام ۲» است که دونالد ترامپ خواستار طراحی و اجرایی شدن آن است. در برجام ۲، اروپایی ها شرطِ تلاش برای جلب رضایت واشنگتن مبنی بر اجازه ی ادامه همکاری محدود تجاری میان ایران و اتحادیه اروپا را «اعمال محدودیت بر دستاوردهای دفاعی و منطقه ای ایران» عنوان می کنند. در واقع تحقق آنچه روحانی و ظریف، «تامین منافع ایران طبق برجام» می نامند، منوط به اجرای تعهدات جدیدی از سوی تهران است؛ یعنی همان «مذاکره مجدد بر سر برجام» یا «اضافه شدن بندهایی جدید به برجام.» البته این وضعیت به صورت طولانی مدت نمی تواند ادامه داشته باشد. بر طبق فکت شیت کاخ سفید که بلافاصله پس از سخنرانی خروج از برجامِ ترامپ منتشر شد، اروپا فقط شش ماه برای رسیدن به یک توافق جدید با ایران و عملیاتی کردن طرحی که آنگلا مرکل، امانوئل مکرون و ترزا مِی وعده آن را به دونالد ترامپ داده بودند، فرصت دارد. اصرار بروکسل برای آغاز هر چه زودتر مذاکرات با طرف ایرانی نیز به همین دلیل صورت گرفته است.