واقعیت برجام بدون آمریکا و ۳ پیشنهاد عملیاتی

علی خضریان*: چند روزی از اعلام خروج آمریکا از برجام می گذرد و جدا از بحث های پیشین درخصوص درستی یا نادرستی این توافقنامه، مساله اساسی امروز فضای اجتماعی کشور یافتن پاسخی برای این سوال است که در آینده، کشور با چه وضعیتی مواجه خواهد شد و با توجه به اظهارات جناب رئیس جمهور روحانی، در صورتی که سیاست خارجی ایران بر مدار حفظ برجام با دیگر کشورهای امضا کننده باشد، آیا دیگر کشورهای امضا کننده این توافقنامه به آن پایبند خواهند بود؟ و مهم تر اینکه دیگر طرف های این سند بین المللی پس از خروج آمریکا در صورتی که صادقانه و خالصانه بخواهند در برجام باقی بمانند، چه مقدار از تعهدات برجام را می توانند عملی کنند؟ به طور واضح و مشخص اینکه آیا خروج آمریکا از برجام به معنای خروج یکی از کشورهای ۱+۵ است و نسبت خدشه واردشده به برجام در صورت حضور تمام قد پنج کشور دیگر در توافقنامه، چه مقدار است؟ و آیا ساختار برجام می تواند باقی بماند؟ برای پاسخ به این سوال ابتدا لازم است بیان شود که مهم ترین تعهدات کشورهای ۱+۵ در برجام که به عنوان برنامه اجرا در پیوست پنج این سند به آن اشاره شده است، لغو یا تعلیق برخی از تحریم هایی است که علیه ایران اجرایی شده بود و طبق سند برجام تعهدات و خدمات تبعی دولت های طرف قرارداد با ایران در بندهای ۲۰ تا ۳۳ به آن اشاره شده است که بندهای ۲۱ تا ۲۶ مشخصا به تعهدات آمریکا برمی گردد؛ تعهدات مهمی ازجمله تعلیق اعمال تحریم های ثانویه که تمام عملیات تجاری ما با دنیا و حتی تعهدات سایر کشور ها را تحت تاثیر قرار می دهد و همچنین در بندهای ۲۷ تا ۳۳ آمریکا به صورت مشترک با اتحادیه اروپا تعهداتی را پذیرفته که در حال حاضر بخش مهمی از آن تعهدات حذف شده است. ذکر این نکته ضروری است که تحریم های آمریکایی و اروپایی پیش از برجام عموما در طول همدیگر بودند به طوری که اصل تحریم ها از سوی ایالات متحده آمریکا صورت گرفته بود و اروپایی ها نیز در ادامه آن تحریم ها اقدام به تحریم ایران کرده بودند و خروج آمریکا از برجام ضمن اینکه حذف تعهدات مهم آمریکا از این سند را که در ۶ بند به آن اشاره شده است، فراهم می کند عملا بندهای ۲۷ تا ۳۳ را نیز با چالشی جدی روبه رو می کند. در این میان اما برخی بر این باورند که اروپا می تواند همان طور که در سال ۱۹۹۶ در مقابل قانون داماتو که از سوی آمریکایی ها تحریم های نفتی را برای ایران به مرحله اجرا گذاشته بود، بایستد امروز نیز می تواند نقش مستقلی برای خود تعریف کند؛ در حالی که چنین تحلیلی دارای ایراداتی اساسی است، چراکه در قانون داماتو صرفا بحث تحریم نفتی ایران مطرح بود و امروز در تحریم نسل جدید، بحث تحریم بانکی مهم ترین مساله ای است که با خروج آمریکا از برجام با چالش مواجه خواهد شد و اروپا هیچ نقش محوری در آن ندارد و در صورتی که بخواهد در مقابل آمریکا برای خود نقشی مستقل تعریف کند باید نظام بانکی خودش را از نظام مالی آمریکا مستقل کند و این یعنی تمام بانک های اروپایی باید نظام پرداخت دلار را از چرخه خود خارج کنند. این مساله با دو چالش جدی روبه رو است؛ اول اینکه چنین اراده ای در حال حاضر در اتحادیه اروپا وجود ندارد و دوم اینکه اقتصاد اروپا به صورت درهم تنیده ای با اقتصاد آمریکا گره خورده است و نمی تواند در مدت زمان کوتاهی چنین اتفاقی صورت پذیرد. با این تفاسیر برجام فقط در ۶ ماهی که از سوی آمریکا ضرب الاجل داده شده است معنا دارد و عملا برجام بدون آمریکا بی معنی خواهد بود و کشور باید از همین امروز خود را برای دوران پسامرگ برجام آماده کند و جدا از جدال های بی فایده سیاسی، از فرصت ۱۸۰ روزه در جهت آماده سازی کشور بهترین بهره را ببرد. در این خصوص سه پیشنهاد عملیاتی برای مسئولان اجرایی کشور بیان می شود: دستگاه دیپلماتیک کشور باید در بازه زمانی باقی مانده با عدم رضایت به شرایط موجود و بی تعهدی طرف آمریکایی، هزینه خروج این کشور را از برجام افزایش دهد و با رایزنی های سیاسی و دیپلماتیک جبهه مقابل آمریکا در نقض برجام را عملا وارد صحنه کند که این امر تغییر تصمیمات بعدی از سوی آمریکا را با احتمال پایینی فراهم خواهد کرد و مهم تر اینکه می تواند حامیان جهانی ایران را در دوران پسامرگ برجام گسترش دهد. در حوزه دیپلماسی اقتصادی باید به سرعت ایران با گسترش معاملات مالی و اقتصادی خود با کشورهای همسایه و همچنین انجام پیمان های پولی دوجانبه با دیگر قدرت های اقتصادی، زمینه کاهش اثرات بازگشت تحریم های بانکی را فراهم کند. مهم ترین اقدامی که در طول فرصت باقی مانده و در دوران احتضار برجام باید در دستورکار جدی قرار گیرد، تقویت درون زایی اقتصادی کشور و تلاش در جهت حمایت از بنیان داخلی خصوصا در حوزه کالاهای ضروری است که خود امر مهمی در کاهش تلاطم بازار کشور در دوران پسامرگ برجام است. * عضو شورای مرکزی جبهه پایداری