حجت الاسلام پناهیان: شخصیت و منش سیاسیون مهمترین عامل فرهنگ ساز است/ خواص عادت دارند در مواقع حساس از زیر بار مسئولیت شانه خالی کنند؛ بعضی از خواص چقدر نامردند!

حجت الاسلام و المسلمین علیرضا پناهیان در شام شهادت حضرت فاطمۀ زهرا(س) در شب مراسم سوگواری حسینیۀ امام خمینی(ره) که با حضور مقام معظم رهبری برگزار شد، با موضوع «فرهنگ سیاسی» سخنرانی کرد و به بیان نکات مهمی دربارۀ اهمیت فرهنگ، نقش سیاسیت و فرهنگ سیاسی در اصلاح فرهنگ جامعه، و همچنین نقد فرهنگ سیاسی موجود پرداخت. فرهنگ برای جامعه، مانند اخلاق برای فرد است/ اگر فرهنگ جامعه خوب شد، هزینۀ رفتار خوب کم می شود فرهنگ برای جامعه به مثابه اخلاق برای فرد است؛ وقتی کسی دارای اخلاق خوبی بود، برایش سخت است که کار بد انجام دهد، و نیاز به ناظر و قانون و آیین نامه هم ندارد، بلکه چون خُلقش خُلق خوبی است، از او جز رفتار خوب-متناسب با خلقش- سر نمی زند. اگر جامعه ای دارای فرهنگ خوبی باشد در آن جامعه «رفتار خوب» به سهولت انجام می گیرد. اگر کسی دارای خلق بدی باشد، خیلی برایش سخت است که کار خوب انجام بدهد. در روایات هست که چنین فردی اگر از گناهان خودش استغفار هم بکند باز به گناهانش باز خواهد گشت، چرا؟ چون خُلقش اقتضا می کند! به همین دلیل توبۀ چنین کسی چه بسا پذیرفته نشود. (امیرالمؤمنین(ع): مَا مِنْ ذَنْبٍ إِلَّا وَ لَهُ تَوْبَهٌ وَ مَا مِنْ تَائِبٍ إِلَّا وَ قَدْ تَسْلَمُ لَهُ تَوْبَتُهُ مَا خَلَا السَّیِّئَ الْخُلُقِ لَا یَکَادُ یَتُوبُ مِنْ ذَنْبٍ إِلَّا وَقَعَ فِی غَیْرِهِ أَشَرَّ مِنْه ؛ قرب الاسناد/۴۵) اگر جامعه ای دارای فرهنگ بدی شد، در آن جامعه رفتار بد به سهولت سر خواهد زد، دیگر با قانون و ناظران قوۀ قهریه و قضائیه هم نمی شود آن رفتارهای بد را کنترل کرد. یکی از دلائل اهمیت فرهنگ، این است که اگر فرهنگ یک جامعه خوب شد هزینه برای رفتار خوب کم می شود، اگر فرهنگ یک جامعه بد شد، انگار زیرساخت های جامعه خراب شده است، دیگر به این سادگی با قانون و ناظران این چنینی، نمی شود رفتار بد را در آن جامعه کنترل کرد! گاهی فرهنگ، مقدمه ساز پذیرش دین در جامعه است/ اگر فرهنگ مناسب نباشد، دین هم در آن جامعه جا نمی افتد!/ مثلا اگر فرهنگ حیا نباشد، دین را نمی شود عرضه کرد! فرهنگ نه تنها برای زندگی ما در جامعه، یک اساس و بنیادی است که می تواند زندگی ما را مختل کند، یا زندگی مان را راحت کند، برای دین داری و معنویت نیز، پایه و اساس به حساب می آید. اگر جامعۀ ما از فرهنگ مناسبی برخوردار نباشد دین هم در آن جامعه جا نمی افتد، گاهی از اوقات فرهنگ مقدم بر دین می شود، مقدمه ساز پذیرش دین می شود؛ اگرچه دین خودش فرهنگ ساز است، اگرچه دین هم فرهنگ و آیین مخصوص دین را تثبیت و توزیع می کند، و در جامعه ترویج می دهد و هم فرهنگ برای زندگی انسانی را تقویت می کند، اما واقعاً گاهی اوقات، استقرار دین در یک جامعه به یک سری عناصری وابسته است که اگر این عناصر در جامعه نباشند اصلاً نمی شود دین را به آن جامعه عرضه کرد! پیامبر گرامی اسلام(ص) می فرمودند: از همۀ ادیان سابق- که تحریف شدند- یک حرف بین مردم باقی مانده است، این یک حرفی که بین مردم باقی مانده-که یک حرف فرهنگی است- نشان دهندۀ این است که اگر این عنصر فرهنگی در جامعه نباشد، پیامبران الهی هم نمی توانند کاری کنند. رسول خدا(ص) می فرماید: از ادیان گذشته و از انبیاء گذشته، یک حرف باقی مانده که ضرب المثل، سرِ زبان مردم است و آن این است «إِذَا لَمْ تَسْتَحْیِ فَاصْنَعْ مَا شِئْتَ» اگر حیا نداری دیگر هرکاری دلت می خواهد انجام بده! یعنی دیگر پیامبران الهی هم نمی توانند با تو کار کنند (لَمْ یَبْقَ مِنْ أَمْثَالِ الْأَنْبِیَاءِ إِلَّا قَوْلُ النَّاسِ إِذَا لَمْ تَسْتَحْیِ فَاصْنَعْ مَا شِئْتَ؛ امالی صدوق/۵۱۰) لذا حیا یک عنصر فرهنگی می شود که اگر در یک جامعه ای نبود نمی شود دین را به آن افراد جامعه عرضه کرد. در دوران جاهلیت، عناصر فرهنگی مثبتی بود که زمینۀ پذیرش دین شد در مکۀ مکرمه هم-قبل از بعثت نبوی- عناصر فرهنگی مثبتی وجود داشت که زمینۀ پذیرش دین قرار گرفت؛ مانند احترام به پدر، احترام به مادر، احترام به اولیاء خدا. مثلاً آنها مقام حضرت ابراهیم(ع) و جای قدم های حضرت هاجر را گرامی می داشتند.(عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ لَمْ یَزَلْ بَنُو إِسْمَاعِیلَ وُلَاهَ الْبَیْتِ یُقِیمُونَ لِلنَّاسِ حَجَّهُمْ وَ أَمْرَ دِینِهِمْ …وَ فِی أَیْدِیهِمْ أَشْیَاءُ کَثِیرَهٌ مِنَ الْحَنِیفِیَّهِ مِنْ تَحْرِیمِ الْأُمَّهَاتِ وَ الْبَنَاتِ وَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ فِی النِّکَاحِ إِلَّا أَنَّهُمْ کَانُوا یَسْتَحِلُّونَ امْرَأَهَ الْأَبِ وَ ابْنَهَ الْأُخْتِ وَ الْجَمْعَ بَیْنَ الْأُخْتَیْنِ وَ کَانَ فِی أَیْدِیهِمُ الْحَجُّ وَ التَّلْبِیَهُ وَ الْغُسْلُ مِنَ الْجَنَابَهِ إِلَّا مَا أَحْدَثُوا فِی تَلْبِیَتِهِمْ وَ فِی حَجِّهِمْ مِنَ الشِّرْکِ وَ کَانَ فِیمَا بَیْنَ إِسْمَاعِیلَ؛ کافی/۴/۲۱۰ ) (أَنَّ قُرَیْشاً وَ الْعَرَبَ کَانُوا إِذَا حَجُّوا یُلَبُّونَ وَ کَانَتْ تَلْبِیَتُهُمْ «لَبَّیْکَ اللَّهُمَّ لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ لَا شَرِیکَ لَکَ لَبَّیْکَ إِنَّ الْحَمْدَ وَ النِّعْمَهَ لَکَ وَ الْمُلْکَ لَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ» وَ هِیَ تَلْبِیَهُ إِبْرَاهِیمَ ع وَ الْأَنْبِیَاءِ؛ تفسیر قمی/۲/۱۵۴) اینها زیرساخت های فرهنگی ای بود که در مکه وجود داشت. یعنی مکۀ مکرمه به یک باره، سرشار از بدی و سیاهی نبود؛ چنان که مستشرقین بیان می کنند و دوست دارند بگویند: جامعۀ قبل از پیامبر(ص)-که ما به آن «جاهلیت» می گوییم- این قدر سیاه بوده که پیامبر هنر نکرده است در آن جامعه یک حرف خوبی زده و کارش گرفته است! اما نه؛ اصلاً پیامبر گرامی اسلام(ص) به مدد عناصر مثبت فرهنگی ای که در آن جامعه بود، توانستند سیزده سال کار تبلیغی خودشان را انجام بدهند. به عنوان مثال، در آن سیزده سال، می خواستند پیامبر اکرم(ص) را به قتل برسانند ولی به خاطر احترام ابوطالب، این کار را نمی کردند (ثُمَّ اجْتَمَعُوا إِلَی أَبِی طَالِبٍ فَقَالُوا أَنْتَ سَیِّدٌ مِنْ سَادَاتِنَا فَادْفَعْ إِلَیْنَا مُحَمَّداً لِنَقْتُلَهُ وَ تَمْلِکَ عَلَیْنَا؛ تفسیر قمی/۱/۳۷۹) خب این خودش یک فرصتی ایجاد کرد. درست است که آنها بد بودند و سخن پیامبر(ص) را نمی پذیرفتند، اما این قدر هم بد نبودند که همۀ موازین را زیر پا بگذارند. مثلاً آنها این قدر فرهنگ داشتند که در همان سه سال شعب ابی طالب، در موسم حج، پیامبر(ص) آزادانه کنار خانۀ خدا در بین زائران تبلیغ می کرد، و آنها به احترام موسم حج و خانۀ خدا، به پیامبر(ص) تعدی نمی کردند(وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَخْرُجُ فِی کُلِّ مَوْسِمٍ فَیَدُورُ عَلَی قَبَائِلِ الْعَرَبِ… وَ بَقُوا فِی الشِّعْبِ أَرْبَعَ سِنِینَ لَا یَأْمَنُونَ إِلَّا مِنْ مَوْسِمٍ إِلَی مَوْسِمٍ وَ لَا یَشْتَرُونَ وَ لَا یُبَایِعُونَ إِلَّا فِی الْمَوْسِمِ وَ کَانَ یَقُومُ بِمَکَّهَ مَوْسِمَانِ فِی کُلِّ سَنَهٍ مَوْسِمُ الْعُمْرَهِ فِی رَجَبٍ وَ مَوْسِمُ الْحَجِّ فِی ذِی الْحِجَّهِ ؛ اعلام الوری/ج۱/ص۱۲۵-۱۲۶) در «لیله المبیت» که می خواستند شبانه حمله کنند و پیامبر اکرم(ص) را به قتل برسانند-در یک نقلی هست که- همان قاتل ها لااقل یک ذره فرهنگ داشتند که وقتی نصف شب می خواستند به خانه هجوم ببرند، به همدیگر گفتند: «بالاخره در این خانه، زن و بچه هست، اینها که گناهی نکرده اند، صبر کنید تا صبح شود و بعد حمله کنیم» (فَلَمَّا أَمْسَی رَسُولُ اللَّهِ ص جَاءَتْ قُرَیْشٌ لِیَدْخُلُوا عَلَیْهِ فَقَالَ أَبُو لَهَبٍ لَا أَدَعُکُمْ أَنْ تَدْخُلُوا عَلَیْهِ بِاللَّیْلِ فَإِنَّ فِی الدَّارِ صِبْیَاناً وَ نِسَاءً وَ لَا نَأْمَنُ أَنْ تَقَعَ بِهِمْ یَدٌ خَاطِئَهٌ فَنَحْرُسُهُ اللَّیْلَهَ، فَإِذَا أَصْبَحْنَا دَخَلْنَا عَلَیْهِ، فَنَامُوا حَوْلَ حُجْرَهِ رَسُولِ اللَّهِ ص؛ تفسیر قمی/۱/۲۷۵) صهیونیست ها می خواهند «زیرساخت های فرهنگی» را نابود کنند، که دیگر دین نتواند شکل پیدا کند/ مثالی از آموزش و پروش یک چیزی از فرهنگ-بیشتر از این چیزهایی که ما الان می گوییم- در میان آن مردم مکه بوده که پیامبر اکرم(ص) توانستند دین را در آنجا جاری کنند. الان نقشه ای که صهیونیست ها برای ادارۀ جهان دارند این است که زیرساخت های فرهنگی را نابود کنند، که دیگر دین نتواند شکل پیدا کند؛ مثل حیا و موارد دیگری که دارند روی آنها کار می کنند. مثلاً اینها روی موضوع «بی احترامی به پدر و مادر» خیلی سنگین کار می کنند، حتی پیشنهاد هایی به مدرسه ها و آموزش و پرورش ما هم داده اند که مثلاً «چرا شما بابا آب داد» را در کتاب ها آورده اید؟ این پدر سالاری است؛ این را حذفش کنید! البته یک مقداری از حرف های آنها نیز در اینجا پذیرفته شده است؛ حالا اینکه از سر نادانی بوده یا از سرِ نفوذ؟ نمی دانم، ولی بالاخره زیرساخت های فرهنگی برای یک جامعه خیلی مهم است. زیرساخت های فرهنگی یک جامعه، عامل پذیرش دین می شود/ برای ترویج زیرساخت های فرهنگی، گاهی نیاز نیست «دینی» عمل کنیم، «انسانی» هم می شود زیرساخت های فرهنگی برای یک جامعه عامل پذیرش دین می شود، زیرساخت های فرهنگی برای یک جامعه گاهی نیازی نیست که اصلاً به صورت دینی تبلیغ و ترویج بشود، بلکه به صورت «انسانی» هم می شود روی آن زیرساخت های فرهنگی کار کرد. و مردم هم پذیرش دارند، همان قشری که ما به آنها «قشر خاکستری» می گوییم، آنها هم می پذیرند. به هرحال، فرهنگ خیلی مهم است، فرهنگ عامل سعادت مردم در زندگی دنیایی آنها هم می شود؛ مثل «فرهنگ کار» و «فرهنگ معیشت». اگر تن پروری و تنبلی در یک جامعه باب باشد، اگر پُست گرفتن و پول درآوردن از طریق کار اداری در یک جامعه ای باب باشد، آن جامعه، جامعۀ موفقی نخواهد بود. در فرهنگ ما «کارمند بودن» ارزش است یا «کاسب و تولیدگر بودن»؟/ اگر فرهنگ درست شد، زندگی مردم درست می شود یک جوانی آمد پیش امام صادق(ع) و گفت: آقا من کاسب هستم و برای خودم یک درآمدی دارم، یک هنری هم دارم، به من گفته اند که شما بیا فلان جا، کارمند بشو، ما همین حقوق را به شما می دهیم، اجازه هست که من کاسبی-یا آن کار تولیدی ای که احیاناً خودم انجام می دهم- را رها کنم و بروم کارمند بشوم و مزد بگیرم؟ امام صادق(ع) فرمودند: نه اجازه نداری! تو تا وقتی خودت می توانی پول دربیاوری، چرا می خواهی مزدبگیر بشوی؟! (عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع: الرَّجُلُ یَتَّجِرُ فَإِنْ هُوَ آجَرَ نَفْسَهُ أُعْطِیَ مَا یُصِیبُ فِی تِجَارَتِهِ. فَقَالَ: لَا یُؤَاجِرْ نَفْسَهُ وَ لَکِنْ یَسْتَرْزِقُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ یَتَّجِرُ فَإِنَّهُ إِذَا آجَرَ نَفْسَهُ حَظَرَ عَلَی نَفْسِهِ الرِّزْقَ؛ کافی/۵/۹۰) ببینید اینها فرهنگ است؛ فرهنگی که نشان می دهد در یک جامعه «کارمند بودن» ارزش است یا «کاسب بودن» و یا «تولیدگر بودن»؟ اگر در یک جامعه ای فرهنگ درست شد، زندگی مردم درست می شود. خدا نبخشد آنهایی را که «زیرپوستی» به فرهنگ خیانت می کنند! بیش از «بی حجابی و بی بندوباری» باید به «زیرساخت های فرهنگیِ» اینها حساسیت نشان دهیم متأسفانه یکی از عادات بدی که بین ما طلبه ها و بعضاً بین عالمان دینی رواج دارد این است که نهی از منکر را فقط مال آنجایی می دانند-یا به آن اقدام می کنند- که صریحاً یک امر دینی زیر پا گذاشته شود. مثلاً وقتی حجاب زیر پا گذاشته بشود حساس می شوند، یا مثلاً وقتی صریحاً عرق و شراب خوری باب بشود، حساس می شوند. خُب بله؛ این حساسیت خوب است نمی خواهیم بگوییم که همین مقدار حساسیت را هم نباشد! ولی باید ببینیم که این بی حجابی و آن بی بند و باری، زیرساخت های فرهنگی اش کجاست؟ نمی شود که آدم به آنها حساسیت نشان ندهد! مثلاً در کتاب دبستان نقاشی می کشند که «تو بیا، یار خودت را از جنس مخالف، پیدا کن!» مثلاً انتخاب کردن جنس مخالف را از بچگی آموزش بدهند! ولی این موارد را دیگر کسی حساس نمی شود و می گوید: «حالا یک دانه نقاشی است که آنجا کشیده اند و می خواهند با این طرح ها، به بچه ها ریاضیات یاد بدهند، حرام خدا که حلال نشده است!» بله حرام حلال نشده است، ولی زیرساخت های فرهنگی همین طوری نم نم دارد نابود می شود! حوزۀ علمیه نسبت به «زیرساخت های فرهنگی جامعه»، چندان حساس نیست! متأسفانه ما- به عنوان عالمان دینی یا به عنوان حوزۀ علمیه- پیشنهادهای فرهنگی نداریم، که مثلاً بگوییم: بیایید تعلیم و تربیت را این طوری انجام بدهیم. نباید این طور باشد که ما طلبه ها فقط متکفّل قرآن و عقائد دینی-در مدرسه- باشیم و هیچ پیشنهادی در تاریخ و جغرافی و ریاضی و چیزهای دیگر نداشته باشیم. مثل حضرت امام(ره) که-با تعابیری شبیه به این- می فرمود: اگر معلم موحّد باشد، با ریاضیات هم می تواند درس توحید بدهد! با ادبیات چقدر کار می شود کرد که با کتاب دینی و قرآن نمی شود این کارها را کرد! آیا الان با ادبیات ما دارد این کارها انجام می شود؟ آیا زیرساخت های فرهنگی درست می شود؟ یا اینکه حساسیت های خوب فرهنگی هم خنثی سازی می شود؟ صهیونیست ها به «بابا آب داد» حساس هستند، اما حوزۀ علمیه حساسیت نشان نمی دهد!/ حوزه می گوید: فقط وقتی گناه کرد اعتراض می کنم ببینید که صهیونیست ها چقدر نسبت به این مسائل حساس هستند! مثلاً می گوید: تو چرا می گویی «بابا آب داد»؟! این مال پدرسالاری است! نگو بابا آب داد! می خواهد این «بابا آب داد» را هم از کلاس اول بردارد! صهیونیست ها می آیند به «بابا آب داد» حساسیت نشان می دهند، اما حوزۀ علمیه نسبت به «بابا آب داد» حساسیت نشان نمی دهد، بلکه می گوید: وقتی گناه کرد، آن وقت من می آیم وسط و می گویم: چرا اینجا گناه شد؟ زیرساخت های فرهنگی خیلی اهمیت دارند؛ هم برای معیشت هم برای معنویت! خب، از این مقدمه بگذریم، اصلاً نمی خواهیم در این مقدمه باقی بمانیم. ۲. وضع سیاسی، مهمترین عامل فرهنگ ساز! «سیاست مداران» و «مدیران» مهم ترین عوامل فرهنگ ساز هستند مهم ترین عامل، عامل فرهنگ ساز در یک جامعه چیست؟ این هم مقدمۀ دوم عرض بنده است. مهم ترین عامل برای فرهنگ، وضع سیاسی جامعه است؛ یعنی سیاست مداران، شخصیت و منش سیاست مداران و مدیران جامعه. بعضی وقت ها ما مدیران جامعه را از سیاست مداران جدا می کنیم! اما در اینجا می گوییم: هم مدیران و هم سیاست مداران. خوب نیست یک مدیر «غیرسیاسی» باشد که در خدمت هر هدف سیاسی قرار بگیرد! بعضی وقت ها رسم است که یک جاهایی، مدیران خنثای غیرسیاسی می گذارند برای اینکه حرف گوش کند! بعضی ها برای اینکه دست و بال شان باز باشد ترجیح می دهند که بعضاً مدیرانی که انتخاب می کنند، غیرسیاسی باشند و و بعد هم می گویند: «او فنّ مدیریت بلد است!» برای خودِ این مدیر هم-از نظر سیاسی- هیچ چیزی مهم نیست! مثلاً برایش مهم نیست که « برای چه جهتی دارند تو را به کار می کشند؟!» می گوید: «من نمی دانم! من اینجا را اداره می کنم و این پول را هم-از این کار- درمی آورم» لذا او در خدمت هرکسی قرار می گیرد. اما این خوب نیست که یک مدیر، غیرسیاسی باشد! وقتی با این مدیران غیرسیاسی از نزدیک صحبت می کنی و می گویی: «شما که الان داری خیلی خوب این مجموعه را مدیریت می کنی، می دانی که این کار در خدمت کدام جهت گیریِ سیاسی است؟» می گوید: «من نمی دانم!» خب این خیلی زشت است! سیاسی نبودن که هنر نیست، فهم سیاسی و بصیرت سیاسی نداشتن که هنر نیست! شما باید ببینی که برای چه کسی «عضد» قرار گرفته ای؟! به هرحال، وقتی می گوییم سیاسیون و مدیران سیاسی جامعه و وضع سیاسی، همۀ اینها را شامل می شود. اینها مهم ترین عوامل فرهنگ ساز در جامعه هستند! ۱. «منشِ سیاسیون» بر فرهنگ جامعه اثر می گذارد فرهنگ در معنویت مؤثر است. امیرالمؤمنین(ع) در روایتی می فرماید: «النَّاسُ بِزَمَانِهِمْ أَشْبَهُ مِنْهُمْ بِآبَائِهِمْ؛ خصائص الائمه، شیخ مفید/ ۱۱۵) زمانه، مردم را تربیت می کند، تربیتی که پدر مادرها هم نتوانسته اند این طوری تربیت کنند! خیلی از پدر مادرها شکایت می کنند و می گویند: فرهنگ جامعه، بچۀ ما را از دست ما گرفته برده و خودش دارد تربیت می کند، دیگر به دست ما تربیت نمی شوند! همان طوری که این روایت هست، روایتی هم هست که می فرماید: «النَّاسُ بِأُمَرَائِهِمْ أَشْبَهُ مِنْهُمْ بِآبَائِهِمْ»(تحف العقول/۲۸۰) مردم به مسئولان و مدیران خودشان شبیه تر هستند تا به پدر مادرهای خودشان! [توضیح بیشتر: فرهنگ جامعه بیشتر از پدر و مادر، بچه های ما را تربیت می کند؛ خوب یا بد! حالا چه عاملی در فرهنگ جامعه مؤثر است؟ سیاست مداران بیش از هر عامل دیگری بر روی فرهنگ جامعه مؤثر هستند.] سیاست مداری که اهل «رفتار دفاعی» و «لج بازی» و «مجادله» باشد، سطح فرهنگی و اخلاقی جامعه را پایین می آورد؛ توصیه های اخلاقی هم نمی گیرد! وضع سیاسی جامعه از چند جهت بر فرهنگ تأثیر می گذارد؛ یکی از جهتِ «منش سیاسیون»! مثلاً اینکه اشرافی باشند یا نباشند. و همچنین خصلت های زبانی و خصلت های روحی سیاسیون چگونه باشد. مثلاً اینکه رفتار دفاعی داشته باشند یا نداشته باشند؟ اگر مسئولین سیاسی رفتار دفاعی داشته باشند خیلی زشت است؛ سطح فرهنگی و اخلاقی جامعه را پایین می آورد. رفتار دفاعی یعنی چه؟ یعنی اینکه عجولانه از خودت دفاع کنی، بد از خودت دفاع کنی، برای دفاع کردن از خودت چند تا حق دیگر را زیرپا بگذاری، تحمل مظلومیت نداشته باشی. در روانشناسی به این می گویند: «رفتار دفاعی» آدم هایی که از شخصیت والایی برخوردار هستند رفتار دفاعی ندارند! اگر یک سیاست مدار، رفتار دفاعی داشته باشد-به تعبیری که در روانشناسی هست- به نوعی کارش به لج بازی و لجاجت کشیده می شود. و بعد اگر سیاسیون بخواهند مجادله کنند و از خودشان بی صبری نشان دهند، دیگر چه فایده ای دارد که صدهزارتا منبر برای مردم بگذاریم تا به آنها بگوییم: «اخلاق تان را خوب کنید، در خانه دعوا نداشته باشید، بچه ها در کلاس، با معلم خوب برخورد کنند» دیگر این کارها نمی گیرد! طبق فرمایش حضرت امیر(ع)، مردم به امراء شان شبیه تر هستند. نکته دیگر اینکه؛ شما ممکن است صدتا مدیر خوب داشته باشید و فقط ده تا مدیر بد داشته باشید. یا اینکه صدتا سیاست مدار خوب داشته باشید، و فقط ده تا سیاست مدار بد داشته باشید، اما معمولاً نتیجه تابع اخصّ مقدمتین است! عرصۀ سیاست که جای ریسک کردن نیست که بگوییم: «همه جا آدم خوب و بد هست!» عرصۀ سیاست جای این حرف ها نیست! می بینید همان تعداد اندک از مدیران بد، نتیجۀ خودش را نشان می دهد. و به سرعت در جامعه، یک وضعی پدید می آید که دیگر نمی شود آن را جمع کرد! اگر سیاست مداران برای خود حقوق های کلان ببندند، چطور می شود به مردم گفت: «به خاطر خدا کار کنید؟!» منش سیاست مداران، در فرهنگ جامعه خیلی مؤثر است. مثلاً اگر سیاست مداران برای خودشان حقوق های کلان ببندند، دیگر چطوری می شود به این جامعه گفت که «به خاطر خدا کار کنید؟!» در کدام منبر می شود این حرف را زد؟ خُب مردم می گویند: این آقایی که مدیر شده، و باید از خدایش باشد که توفیق خدمت پیدا کرده است، اما او دارد ده برابر ما پول می گیرد، پس معلوم می شود که قیامت خبری نیست!! چرا ما که عوام هستیم باید مخلص باشیم، ولی در آن بالاها، هیچ خبری از اخلاص نیست! حالا اگر او این قدر زیاد حقوق نمی گرفت که نمی مرد! مدیریت کلان مگر چقدر زحمت دارد؟! و مثلاً الان او چه هنری کرده که این همه حقوق برایش ببندند؟! یک مدیری که مسئولیت کلان دارد خود به خود یک سری مسائل رفاهی در اختیار او قرار می گیرد؛ مثلاً یک یا دو سه تا منشی و افراد دیگری هستند که به خاطر او دارند حقوق می گیرند؛ تلفن می گیرند، تماس می گیرند، متنش را می نویسند، یا اینکه راننده ای هست که او را می برد و می آورد. و همۀ اینها پای این مدیر حساب می شود. همچنین کلی افتخارات در اطراف شان هست، کلی اعتبار پیدا می کند، بچه اش با این اعتبار، چهارتا معاملۀ شیرین به هم می زند که بچه های ما هیچ وقت از این معامله های شیرین گیرشان نمی آید! مگر شهدا و رزمندگان، همه خدمات خود را با پول قیمت گذاری کردند؟!/ می شود یک طور دیگر هم زندگی کرد! همه چیز را که با پول نباید قیمت گذاری کرد! مگر شهدا و رزمندگان، همه چیزشان را با پول قیمت گذاری کردند؟! می شود یک طور دیگر هم زندگی کرد! البته قصد بنده از این سخنان هم طعنه زدن و تکه انداختن نیست! البته این فضایی است که در جامعه نسبت به آن حساسیت هست، ولی من نمی خواهم از این حساسیت، برای بحث استفاده کنم و حتی نمی خواهم این حساسیت را تحریک کنم. ۲. سیاستمداران از طریق «قانونگذاری» بر فرهنگ جامعه تأثیر می گذارند پس یکی از عوامل مؤثر بر فرهنگ، منش مدیران جامعه است. عامل بعدی، قانونگذاری است، یعنی سیاسیون با این قوانینی که وضع می کنند، طوری بر فرهنگ جامعه تأثیر می گذارند که دیگر نمی شود با تعلیم کتاب و حکمت-و با هزارتا درس و بحث اخلاقی- بر فرهنگ جامعه تأثیر گذاشت! برخی قوانین مصوب مجلس خلاف بیّن شرع نیست، اما چند قانون درکنار هم عامل اضمحلال خانواده می شود؛ آیا شورای نگهبان به اینها می پردازد؟ بعضی وقت ها می بینیم که در مجلس شورای اسلامی-به صورت خیلی ظریفی- قوانینی تصویب می شود که ظاهراً خلاف بیّنِ احکام شرع نیست، اما وقتی اینها را دانه دانه در کنار همدیگر می گذاری، می بینی که خیلی نزدیک به آن فضای فمنیستی می شود که صهیونیست ها برای نابود کردن خانواده آورده اند! و بعد هم یک شخص عاقلی نمی آید این را یک جمع بندی کند و آثار روانی این بستۀ قانونی را در مردم بررسی بکند و ببیند که «آیا خودِ این قوانین، عامل اضمحلال خانواده نمی شود؟!» طبیعتاً شورای نگهبان، قوانین را کنترل می کند، اما بنده خبر ندارم که آیا شورای نگهبان در طراحی نظامات اجتماعی، آن کار دقیق را انجام می دهند یا نه؟ آیا این قانون از نظر شرعی اشکالی دارد؟ نه! هر کدام از این قوانین، به تنهایی از نظر شرعی اشکالی ندارند، اما وقتی در کنار همدیگر قرار می گیرند، مشکل ایجاد می شود. قوانین اقتصادی مصوب تک تک اشکال ندارد، اما در کنار هم به نظام «بانکداری» فعلی تبدیل می شود مثلاً در قوانین اقتصادی، آیا مضاربه اشکال دارد؟ نه! فلان موضوع اشکال دارد؟ نه! فلان موضوع اشکال دارد؟ نه! اما اینها در کنار همدیگر، به این نظام بانک داری موجود تبدیل می شود. و بعد می بینی که مثلاً سهم تعاونی ها در بودجه ۲۵درصد است اما ۵درصد بیشتر جذب نمی کنند! خُب معلوم است که با این وضع بانک ها، تعاونی سود نمی دهد و لذا کسی به سراغ تعاونی نمی رود! آن وقت ما اگر بخواهیم با فرهنگ سازی، وضع معیشتی مردم را درست کنیم، جبران نمی شود. ۳ و ۴. سیاستمداران از طریق «نهادهای فرهنگی» و «شیوۀ سیاست ورزی» می توانند بر فرهنگ جامعه تأثیر بگذارند سیاست مداران دیگر چگونه می توانند روی فرهنگ تأثیر بگذارند؟ یکی از راه هایش «نهادهای فرهنگی» است؛ یعنی با استفاده از مجموعه های فرهنگی مانند وزارت ارشاد، صدا و سیما و سازمان تبلیغات و این طور مجموعه ها، تأثیرگذار باشند. یکی دیگر از نکاتی که در سیاست مداران هست و می توانند بر فرهنگ جامعه تأثیر بگذارند «شیوۀ سیاست ورزی» آنهاست! که اجازه بدهید بدون توضیح از این کلمه بگذریم. ما می گوییم: فرهنگ جامعه مقدمه است برای دین جامعه! فرهنگ جامعه بیشتر از پدر و مادر، بچه های ما را تربیت می کند؛ خوب یا بد! حالا چه عاملی در فرهنگ جامعه مؤثر است؟ سیاست مداران بر روی فرهنگ جامعه مؤثر هستند. نمی شود برای جایی رئیس تعیین نکنید، بعد آنجا کار فرهنگی کنید!/ اولین اقدام پیامبر(ص) بعد از بیعت عده ای از مردم مدینه، تعیین ۱۲ رئیس برای مدینه بود! پیامبر گرامی اسلام(ص) قبل از اینکه به مدینه بروند و آنجا را به وجود خودشان منور بکنند، عده ای از مردم مدینه با ایشان بیعت کردند که به بیعت «عقبۀ دوم» مشهور شد. یعنی هفتاد نفر از مردم مدینه که مسلمان شده بودند، پیش پیغمبر اکرم(ص) آمدند و گفتند که ما حاضر هستیم از شما دفاع کنیم و شما را حمایت کنیم، رسول خدا(ص) در آنجا- سر حمایت از خودشان- بیعتی را با آنها انجام دادند. بلافاصله بعد از اینکه بیعت انجام شد، رسول خدا(ص) چه کار کردند؟ موعظۀ اخلاقی کردند؟ سفارش به نماز کردند؟ آیا فرمودند که بروید زمین مسجد را آماده کنید که من می خواهم بیایم آنجا مسجد بسازم؟! چه کار کردند؟ بلافاصله دوازده نفر رئیس برای مدینه معیّن کردند! آقا یا رسول الله! کسی که از شما رئیس نخواسته بود، آنجا خودشان رئیس داشتند و بالاخره یک طور کارها را اداره می کردند. آقا یا رسول الله! هنوز که همۀ مردم مدینه مسلمان نشده بودند! برای آن شهر، چرا دوازده تا رئیس تعیین می کنید؟ الان برای شهرهای بزرگ تر از این هم یک نفر رئیس می گذارند! نه؛ نمی شود که برای یک جایی، رئیس تعیین نکنید، و بعد بروید آنجا کار فرهنگی و معنوی بکنید. اسامیِ آنها هم توسط جبرئیل امین از آسمان آمده بود. (قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: أَخْرِجُوا إِلَیَّ مِنْکُمُ اثْنَیْ عَشَرَ نَقِیباً یَکْفُلُونَ عَلَیْکُمْ بِذَلِکَ کَمَا أَخَذَ مُوسَی مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ اثْنَیْ عَشَرَ نَقِیباً فَقَالُوا اخْتَرْ مَنْ شِئْتَ، فَأَشَارَ جَبْرَئِیلُ ع إِلَیْهِمْ فَقَالَ هَذَا نَقِیبٌ وَ هَذَا نَقِیب ؛ اعلام الوری/۶۰) (و لا یجدن أحد منکم فی نفسه أن یؤخذ غیره فإنما یختار لی جبرئیل؛ طبقات الکبری/۳/۴۵۲) (اخْتَارَ رَسُولُ اللَّهِ ص مِنْ أُمَّتِهِ اثْنَیْ عَشَرَ نَقِیباً أَشَارَ إِلَیْهِمْ جَبْرَئِیلُ وَ أَمَرَهُ بِاخْتِیَارِهِمْ کَعِدَّهِ نُقَبَاءِ مُوسَی ع تِسْعَهٌ مِنَ الْخَزْرَجِ وَ ثَلَاثَهٌ مِنَ الْأَوْس ؛ خصال/۲/۴۹۱) با تغییر دولت، غذای مرغ داری ها عوض نمی شود، اما مواد درسی دبستان را تغییر می دهند!/ دولت ها مستقیم بر فرهنگ اثر می گذارند چه برسد به غیر مستقیم الان وقتی سیاسیون می آیند و انتخاب می شوند، مواد درسی دبستان را تغییر می دهند! این برای بنده خیلی چیز عجیبی است! دانه هایی که به مرغ داری ها تعلق می گیرد، با تغییر دولت ها عوض نمی شود، می گویند: غذای مرغ ها، از نظر علمی یک استانداردی دارد، دیگر دانه های مرغ داری را که عوض نمی کنند؛ حالا هردولتی سر کار بیاید! ولی مواد درسی دبستان تغییر پیدا می کند! مثلاً اینکه قبلاً زیر عکس شیخ فضل الله نوری نوشته بودند «شهید» اما این یکی دولت می آید و شهیدش را برمی دارد! اینها چه ربطی به دولت ها دارد؟ مگر بالای سرِ اینها، متخصص وجود ندارد؟! منظور این است که دولت ها مستقیماً بر روی فرهنگ اثر می گذارند، تا برسد به تأثیرات غیرمستقیم! ۳. سوال بحث ما: اول سیاست را درست کنیم یا اول فرهنگ را؟ / طرح میانه: اول «فرهنگ سیاسی» را درست کنیم پس سیاسیون تأثیرگذارترین عوامل هستند. ما هم در این وسط، یک حسین حسینی می گوییم و به سینه می زنیم و چهارتا جلسه داریم. اما اصل و اساس تأثیرگذاری بر فرهنگ در عرصۀ سیاست هست؛ البته به انواع مختلف. حالا سؤال بحث بنده این است: آیا ما الان باید برویم کار فرهنگی کنیم تا کم کم روی سیاسیون اثر بگذاریم، یا اینکه برویم در عرصۀ سیاست فعالیت کنیم و عرصۀ سیاست را بگیریم به آدم های خوب بدهیم، تا بعد بتوانیم کار فرهنگی کنیم؟ اول کار فرهنگی کنیم تا مردم خوب شوند تا مدیران خوب شوند، یا اول با کار سیاسی مدیران خوبی بیاوریم تا با فرهنگ سازی آنها فرهنگ مردم خوب شود؟ حالا ما چه کار کنیم؟ سؤال بحث این است: آیا باید برویم کار فرهنگی کنیم تا رؤسایی که از این جامعه درمی آیند رؤسای خوبی باشند؟ البته این کار، کار درستی است. بگذارید یک روایت برای تان بخوانم که روایت عجیبی است. پیامبر گرامی اسلام(ص) می فرماید: «عُمّالُکُم أَعمالُکُم کَما تَکُونُونَ یُولِّی علَیکُم» (شهاب الاخبار/۲۶۰) » شما مردم، هرجوری باشید همان جوری رئیس پیدا می کنید! اگر مردم خوب باشند، رؤسای خوب پیدا می کنند. و اگر فرهنگ مردم خراب باشد، رؤسای بد پیدا می کنند. پس ما الان چه کار کنیم؟ آیا باید برویم کار فرهنگ سازی انجام دهیم تا مردم خوب بشوند تا بعد، رؤسای شان هم خوب بشوند؟ یا اینکه اول از آن طرف برویم؛ یعنی اول برویم یک سری مدیران خوب سر کار بگذاریم-چون مدیران جامعه خیلی بر فرهنگ مؤثر هستند- و بعد، از این طریق فرهنگ سازی کنیم تا وضع فرهنگ جامعه درست شود! این را می شود به عنوان یک سؤال مطرح کرد. البته می شود از کنار این سؤال، خیلی ساده عبور کرد، یعنی اینکه بگوییم: بالاخره هردو مؤثر هستند، تا می توانی کار کن که جامعه رؤسای خوب پیدا بکند، و تا می توانی کار فرهنگی انجام بده تا جامعه از پایین درست بشود و بالا برود! می شود این طور سهل برخورد کرد. ولی بنده یک پیشنهادی به نظرم می رسد که فکر می کنم طرح دین ما این گونه است. کار سیاسی اولویت دارد یا کار فرهنگی؟/ اول باید «فرهنگ سیاسی» را درست کنیم سؤال این است که «ما اول سیاست را درست کنیم یا اول فرهنگ را درست کنیم؟» اگر بخواهیم فرهنگ را درست کنیم؛ سیاسیون نمی گذارند(تا وقتی که درست نشده باشند) و اگر سیاسیون را بخواهیم درست کنیم، تا فرهنگ جامعه درست نشده باشد نمی شود سیاسیون را درست کنیم! البته این درست و غلطی که می گوییم، مطلق نیست، منظورمان همین مقدار نسبی آن است که ما داریم می بینیم. یک طرح میانه وجود دارد و آن اینکه: اول بیایید «فرهنگ سیاسی» را درست کنیم. حتی الان کار فرهنگی دامنه دار و دراز مدت در اولویت نیست؛ البته آن هم به جای خودش اهمیت دارد. ما نمی گوییم که نماز خواندن مردم اهمیت ندارد، اخلاق اهمیت ندارد، کار فرهنگی و اردویی-برای اینکه بچه ها در زمینه های مختلف فعال بشوند- اهمیت ندارد! نمی خواهیم اینها را نفی کنیم، در اینجا بحث بر سرِ اولویت است! کار سیاسی اولویت دارد یا کار فرهنگی؟ کار بر روی «فرهنگ سیاسی» اولویت دارد! اگر منِ طلبه این حرف را از دین برداشت کرده باشم، به عنوان یک امام جماعت، وظیفۀ اولم این است که برای مأمومین خودم، فرهنگ سیاسی را درست کنم! «فرهنگ سیاسی» بخشی از فرهنگ است که مستقیم روی سیاسیون تأثیر می گذارد/ در میان تمام ابعاد فرهنگی، کار کردن روی «فرهنگ سیاسی» اولویت دارد فرهنگ سیاسی آن بخشی از فرهنگ است که مستقیم روی سیاسیون تأثیر می گذارد. اگر فرهنگ سیاسی در یک جامعه درست نشود، اگر آدم های خوب هم در عرصۀ سیاست بیایند دو حالت پیدا می کند؛ یا خراب می شوند، یا نمی توانند کار کنند! و می شود آنها را با بازی سیاسی، کنار زد! در میان تمام ابعاد فرهنگی ای که باید کار کرد، فرهنگ سیاسی اولویت دارد. اگر فرهنگ سیاسی درست نشود، شما به این سادگی نمی توانی آدم خوب سر کار بیاوری! آن وقت می گویی: «من نمی دانم چرا مردم در نمازجمعه ها همیشه بهتر از بعضی از سیاسیون می فهمند؟!» آخر اینکه نمی شود مردم همیشه بهتر بفهمند! خُب از میان همین مردم، چند نفر به عرصۀ سیاست بروند تا کارها را مثل همین مردم بفهمند! ۴. برخی دلایل و شواهد اولویت «فرهنگ سیاسی»/ «فرهنگ سیاسی» مهم ترین بخش دین! اول) طبق آموزه های دینی؛ فرهنگ سیاسی مهم ترین عنصر فرهنگی است/ اهمیتی که به «ولایت» داده شده، نشان می دهد فرهنگ سیاسی مهمتر از عبادت است حالا ببینیم این مسأله از دین هم درمی آید؟ البته کلمۀ فرهنگ و کلمۀ «فرهنگ سیاسی» دوتا کلمۀ جدید هستند که به تدریج وضع شده اند و از آنها صحبت می شود. بنده تصور می کنم آموزه های دینی به ما می گوید: مهم ترین عنصر فرهنگی ای که باید کار کنیم فرهنگ سیاسی است! اولین دلیل بنده این است: مفهوم ولایت، آداب ولایت مداری، ارزش و قداست ولی خدا و این همه اهمیتی که به ولایت داده شده است-که قطعاً به نماز آن قدر اهمیت داده نشده است؛ کمااینکه فرمود: «لَمْ یُنَادَ بِشَیْ ءٍ کَمَا نُودِیَ بِالْوَلَایَهِ»(کافی/۲/۲۱)- دلیل بر این می شود که فرهنگ سیاسی مهم تر از عبادت است! وقتی که شما به ولایت اهمیت می دهید، یعنی دارید به فرهنگ سیاسی اهمیت می دهید. چرا ذکر صلوات را باید بلند بگوییم؟/ چون این دعا در «فرهنگ سیاسی» معنا می شود و ارزش های سیاسی جامعه را معین می کند چرا ذکر صلوات بر محمد و آل محمد(ص) ذکر بسیار پرثوابی است؟ مگر این دعا نیست؟ دعا در قرآن آمده است که اصلش باید آرام باشد، اگر محبت است؛ محبت که در قلب آدم است، و اگر دعاست و ذکر است، خُب ذکر که- قرآن فرمود- باید آرام باشد و مخفیانه باشد، پس چرا این ذکر و این دعا را باید بلند بگویید؟ (قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص ارْفَعُوا أَصْوَاتَکُمْ بِالصَّلَاهِ عَلَیَّ فَإِنَّهَا تَذْهَبُ بِالنِّفَاقِ؛ کافی/۲/۴۹۳) این دعا در فرهنگ سیاسی معنا می شود، ارزش های سیاسی جامعه را دارد معین می کند! فرمود جفا کرده کسی که نام من را بشنود و با صدای بلند این ذکر را نگوید! و نام اهل بیت من را هم در کنارش نبرد. این یعنی فرهنگ سیاسی مهم تر از بخش های دیگر است! برخی این قدر مفهوم «ولایت» را کلامی و غیرسیاسی تفسیر می کنند که سر کلاس امامت کسی یاد سیاست نمی افتد!/ در این ۱۴۰۰سال از غیر سیاسی جلوه دادن دین خیلی آسیب خورده ایم! البته یک چیزی را هم در اینجا توضیح بدهم. ما در طول این ۱۴۰۰سال در غیر سیاسی جلوه دادن دین، خیلی آسیب خورده ایم! بعضی ها وقتی به مفهوم ولایت می رسند، این قدر مفهوم ولایت را اعتقادی و کلامی و این قدر غیر سیاسی تفسیر می کنند و آموزش می دهند، که خیلی ها می روند سر کلاس امامت و نبوت می نشینند ولی اصلاً یاد سیاست نمی افتند! اصلاً نگاه نمی کنند که ببینند دعوا سر چه بود؟ فکر می کنند که ما فقط باید به امام «معتقد» بشویم! خداوند در قرآن می فرماید: «إِنَّا أَرْسَلْناکَ شاهِداً وَ مُبَشِّراً وَ نَذِیراً*لِتُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تُعَزِّرُوهُ وَ تُوَقِّرُوهُ»(فتح/۸و۹) شما مردم باید به خدا و پیغمبر ایمان بیاورید تا بروید از پیغمبر دفاع کنید! «و توقّروه» یعنی احترام پیغمبر را نگه دارید! اصلاً شما ایمان آورده اید که بروید از پیغمبر(ص) دفاع کنید، نه اینکه بگویید: «ما ایمان آوردیم که شما پیغمبر هستید و ما هم اعتقادمان درست شد! حالا اگر امری نیست، مرخص بشویم؟» کجا؟! کجا دارید می روید؟! شما تازه باید بیایید پای رکاب پیامبر(ص) بجنگید! می دانید که در آن اوائل-در صدر اسلام- هرکسی که مسلمان می شد باید هجرت می کرد و در واقع یعنی باید آواره می شد! خانه و زندگی اش را می گذاشت و به مدینه می آمد. آقا من به مدینه آمده ام، در مدینه زیرساخت ها آماده است؟ نه، آماده نیست در خیابان بخواب! خب این مردم مدینه که خودشان خانه و زندگی دارند، ما را که نمی توانند راه بدهند! خُب آنها هم اگر مسلمان هستند، باید شما را راه بدهند! به یک تعبیری، پیامبر اکرم(ص) زندگی همه را به هم ریخت! خُب تو که ایمان آورده ای، باید وضعت به هم بریزد! ما یک ایمان آوردنِ عافیت طلبانه ای را در این کتاب های مان درس می دهیم، که هیچ شباهتی به ایمان آوردن زمان رسول خدا(ص) ندارد! فکر می کنیم که آن چندتا جنگ هم تصادفاً در زمان پیامبر(ص) اتفاق افتاده است! دوم) علی(ع): مهم تر از «امر به معروف و نهی از منکر»، انتقاد از «مدیران بد جامعه» است فرهنگ سیاسی به چه دلیلی اهمیت دارد؟ یکی به دلیل اهمیت ولایت. و دلیل دیگرم این است که أمیرالمؤمنین(ع) در روایتی فرمود: همۀ اعمال خوب، حتی جهاد در راه خدا، یک قطره ای است در مقابل امر به معروف و نهی از منکر! «وَ مَا أَعْمَالُ الْبِرِّ کُلُّهَا وَ الْجِهَادُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ عِنْدَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنْ الْمُنْکَرِ إِلَّا کَنَفْثَهٍ فِی بَحْرٍ لُجِّیٍّ»(نهج البلاغه/حکمت ۳۷۴) و بعد می فرماید که مهم تر از امر به معروف و نهی از منکر چیست؟ اگر فرصت بود از همۀ دوستان می پرسیدم «مهم تر از امر به معروف و نهی از منکر چیست؟!» أمیرالمؤمنین علی (ع) می فرماید: مهم تر از امر به معروف و نهی از منکر، انتقاد از مدیران بد جامعه است! «وَ أَفْضَلُ مِنْ ذَلِکَ کُلِّهِ کَلِمَهُ عَدْلٍ عِنْدَ إِمَامٍ جَائِر»(همان) دیگر چطوری باید به ما بگویند که فرهنگ سیاسی مهم ترین بخش دین است؟ برخی می گویند: در مسجد نباید بحث سیاسی بشود!/ این یعنی «بهترین عمل» جایش در مسجد نیست! جالب است من به شما بگویم که در یک سفر خیالی به کرۀ مریخ رفته بودم، در آنجا مساجدی بود که در آنها نماز می خواندند ولی می گفتند: «اینجا نباید بحث سیاسی بشود!» من داشتم در کرۀ مریخ می گشتم که ببینم اینها به کدام قبله نماز می خوانند؟ خیلی جالب است! من نمی خواهم در شب عزا برای شما لطیفه بگویم. یعنی بهترین عمل جایش در مسجد نیست؟! ببخشید پس ما برای چه داریم نماز می خوانیم؟! فرهنگ سیاسی مهم ترین بخش دین است!/ ما طلبه ها اگر به فرهنگ سیاسی اهتمام نورزیم، به تحریف دین اقدام کرده ایم! فرهنگ سیاسی مهم ترین بخش دین است! ما طلبه ها اگر به فرهنگ سیاسی اهتمام نورزیم، به تحریف دین اقدام کرده ایم! پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمود: جایی که باید حرف بزنی، اگر سکوت کنی، بدعت گذاشته ای! (السُّکُوتُ عِنْدَ الضَّرُورَهِ بِدْعَهٌ؛ عوالی اللئالی/ ۱ /۲۹۳) بدعت گذار در دین، خیلی آدم بدی است! و معمولاً می دانید که اهل علم می توانند بدعت بگذارند، یک آدم بی سواد که نمی تواند بدعت بگذارد، آنها (اهل علم) بلد هستند که چطوری بدعت بگذارند تا جا بیفتد. راستی یک خبری به شما بدهم؛ در یک روایتی آمده است که هرکسی در دین بدعت بگذارد، خشوعش در نماز بیشتر می شود. (قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: مَنْ عَمِلَ فِی بِدْعَهٍ خَلَّاهُ الشَّیْطَانُ وَ الْعِبَادَهَ وَ أَلْقَی عَلَیْهِ الْخُشُوعَ وَ الْبُکَاءَ ؛ نوادر راوندی/ ۱/۱۸) اگر بروی در مسجدش نماز هم بخوانی، شاید بیشتر بچسپد! البته نمی دانم چرا این روایت هست که اگر کسی در دین بدعت بگذارد، خشوعش در نماز بیشتر می شود! شیطان می گوید بخوان، بخوان تا کمرت بشکند! وسوسه اش نکنید؛ بگذارید او به خلسه برود! چه حالی هم می کنند! از نظر معنوی خوب است ولی اهل سیاست نیست! اگر آموزش و پرورش ما دین را درست آموزش می داد این مشکل در مساجدمان هم برطرف می شد! بچه های دانش آموز می پرسیدند این چه دینی است؟! سوم) «اجتناب از طاغوت» یعنی وارد «معادلات قدرت» بشوید! و اما دلیل سوم در باب فرهنگ سیاسی را با این آیه توضیح می دهم: «وَ لَقَدْ بَعَثْنا فی کُلِّ أُمَّهٍ رَسُولاً أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ اجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ»(نحل/۳۶) خداوند متعال رسالت پیامبران را دو بخش کرده که دو روی یک سکه است؛ «ان اعبدوا الله و اجتنبوا الطاغوت» این در قرآن به صورت های مختلف تکرار شده است! اجتناب از طاغوت یعنی چه؟ دوستان دقت کنند که بندۀ طلبۀ سراپا تقصیر، این ترجمه را می گویم، شما بروید بررسی کنید و ببینید که من درست گفتم یا نه؟ آیا این تحلیل بنده است یا اینکه فقط ترجمه را یک مقدار شفاف تر بیان کرده ام؟ «و اجتنبوا الطاغوت» یعنی چی؟ یعنی بیا وارد معادلۀ قدرت بشو! یعنی ببین چگونه قدرت پیدا می کنند، جلوی قدرت شان بایست! یعنی یاد بگیر که قدرت را چگونه از طاغوتی ها بگیری؟ یعنی یاد بگیر که قدرت را چطوری حفظ کنی تا طواغیت نیایند قدرت را از دستت بیرون بیاورند! قبل از فتنۀ ۸۸ در دُبِی به چند نفر آموزش «تصاحب قدرت» می دادند!/ می گفتند: برای خراب کردن انتخابات، از چند ماه قبل دبّه کن! بگو: یک وقت تقلب نشود! قبل از فتنۀ ۸۸ چند نفر را می بردند و در دُبِی به آنها آموزش تصاحب قدرت می دادند! البته بعداً آنها را گرفتند و معلوم شد که در آن کلاس ها چه می گویند! در آن کلاس ها می گفتند: «وقتی می خواهی یک انتخابات را خراب کنی، چند ماه قبل از انتخابات دبّه کن! بگو: یک وقت در انتخابات تقلب نشود! ما می خواهیم هیأت صیانت از انتخابات درست کنیم! تو این دبّه را بگذار اینجا باشد. آدم این طوری می تواند افکار عمومی را بازی بدهد.» این کارها روش دارد؛ اینها را یاد می دهند. تو اگر نخواهی دچار طاغوت بشوی، باید این روش ها را یاد بگیری! یک دفعه ای قبل از انتخابات می آید و دبّه می کند: «نظامی ها دخالت نکنند!» حالا ببینید بعداً می خواهد چه بازی ای دربیاورد! «و اجتنبوا الطاغوت» یعنی چه؟ یعنی در معادلۀ قدرت وارد شو! نگذار کسی طغیان بکند! زیر بار طغیان نرو! دین ما این طوری است. دلائل بیشتر دیگری هم هست که نشان می دهد فرهنگ سیاسی مهم ترین بخش دین مان هست و مهم ترین بخش فرهنگی مان هست که باید درست کنیم. تنها چیزی که در «فرهنگ غرب» وجود ندارد «تقویت فرهنگ سیاسی» است اتفاقاً وقتی که شما به فرهنگ غرب نگاه می کنید می بینید که خیلی خوبی ها در آن هست، بعضی ها وقت ها شما پیام های اخلاقی، بلکه معنوی، در دین خودت می خواهی ببینی، بیا من فیلم های غربی به تو نشان دهم که ببینی چقدر خوشگل تر دارد این پیام ها را نشان می دهد! حالا چهارتا بی حجاب هم در این فیلم ها هست که می توانی صرف نظر بکنی. تنها چیزی که در فرهنگ غرب وجود ندارد تقویت «فرهنگ سیاسی» است! آنها روی فرهنگ سیاسی کار نمی کنند، اما در بقیۀ زمینه ها حاضر هستند بهتر از شما، درس های اخلاقی بدهند! چرا سازمان سیا فیلم انقلاب های ضد استعماری جهان را می سازد؟/ انگار برخی سیاسیون ما این فیلم ها را دیده اند که از نابودی آنها مأیوسند! جالب اینجاست که خود سازمان سیا فیلم انقلاب های جهان را می سازد! بچه های دانشجوی هنر در جلسات نقد فیلم می گفتند: «نگاه کن! سازمان سیا خودش آمده و فیلم یک قهرمان ضد استعمار و استثمار و استکبار را ساخته است! چقدر هم قشنگ ساخته! و همه هم دوستش دارند! آخر اینها چرا علیه خودشان فیلم می سازند؟ می گویند اصلاً بودجۀ این فیلم را سازمان سیا داده است!» گفتیم بنشینیم و این فیلم را نگاه کنیم. با هم نشستیم فیلم را نگاه کردیم؛ بله ظاهراً این شخصیتِ انقلابی را خوب نشان داده بود و شما از آن شخصیت هم-حالا نامش را نبرم- خیلی خوشت می آید، و در این فیلم، علیه خودش هم حرف زده و می گوید: ما عوامل سیا، جنایت کار هستیم، نامرد هستیم، چاقوکش هستیم، همه کاره هستیم! این قهرمان انقلابی در آفریقا یا در آمریکای لاتین هم خیلی آدم خوبی است، حال کردی؟ حالا بلند شو برو! اما وقتی شما از پای این فیلم بلند می شوی، اثری که فیلم روی تو می گذارد این است: اولش می گویی چقدر اینها فضای آزادی دارند! و بعد که به دل خودت مراجعه می کنی، اثر بد فیلم کجایش است؟ اینجا که می گویی: «ولی نمی شود قیام کرد و قدرت را از این سازمان سیا گرفت!» یعنی وقتی از پای فیلم بلند می شوی، مأیوست می کند! «یأس» که همان کار ابلیس است را در دلت می اندازد! بعضی از سیاسیون ما انگار یک مقدار از این فیلم ها دیده اند که در مقابل آنها یأس دارند! اتفاقاً این فیلم ها در تلویزیون ما هم به سهولت پخش می شود. اشکالی هم ندارد-من نمی خواهم مخالفت کنم- ولی اگر یک نقد قوی وجود داشته باشد، آن یأسی که در دل افراد تزریق می کند، معلوم خواهد شد. بعضی ها از برخی آموزه های دین استفاده می کنند تا بگویند کار کردن روی «فرهنگ سیاسی» اولویت ندارد!/ استدلال به آیۀ « عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُم» یک مشکلی داریم؛ آن مشکل این است که بعضی ها از برخی از آموزه های دین استفاده می کنند که زیرآب این حرف ما را بزنند، و این هم برای بنده اتفاق افتاده است. همین چند شب پیش من یک جایی صحبت می کردم، و طبیعتاً من از دین صحبت می کردم ودین هم که معمولاً سیاسی است- لااقل اینکه من بلد نیستم دین دیگری که غیرسیاسی باشد را بگویم!- یک دوست طلبه ای آمد به من تذکر داد و این آیۀ قرآن را یادآوری کرد که «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُم»(مائده/۱۰۵) ایشان گفت: حرف شما درست است، سیاست مهم است ولی حاج آقا! یادت باشد که اول آدم باید برود خودش را بسازد و بعداً جامعه را بسازد! این را هم امشب تذکر بدهید! بنده این آیه را در آنجا توضیح دادم، و اینجا هم توضیح می دهم چون ممکن است رفقای طلبه باز از این فرمایش ها بفرمایند. آیا «عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُم» یعنی «خودسازی بر اصلاح فرهنگ سیاسی، اولویت دارد؟! از پیامبر گرامی اسلام(ص) دربارۀ این آیه پرسیدند: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُم» اینکه «مؤمنین بروید به خودتان بپردازید!» یعنی چه؟ «لا یَضُرُّکُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُم» وقتی شما به خودت بپردازی، دیگر کسی که گمراه شده به تو ضرر نمی رساند! به ما این آیه را گفته اند و بعد می گویند: برو به خودت برس! رسول خدا(ص) بنا بر این روایتی که نقل شده، توضیح دادند و فرمودند: این آیه یعنی اینکه: «وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ اصْبِرْ عَلی ما أَصابَکَ»(مجمع البیان/ ۳/۳۹۲ و سنن أبی داود/ ۴/ ۱۸۵۵ و سنن الترمذی/ ۵/ ۱۰۲) امر به معروف بکن، نهی از منکر بکن و پایش بایست و چوبش را هم بخور! و بعد فرمود: «حَتَّی إِذَا رَأَیْتَ شُحّاً مُطَاعاً وَ هَوًی مُتَّبَعاً وَ إِعْجَابَ کُلِّ ذِی رَأْیٍ بِرَأْیِهِ فَعَلَیْکَ بِنَفْسِکَ»(همان) وقتی که دیدی در جامعه طواغیت حاکم هستند، مردم حرف گوش نمی دهند و دیگر زورت نمی رسد، آن وقت برو سراغ خودسازی! برخی می گویند: «من اول باید خودسازی کنم!»/ خُب در جریان خدمت به «فرهنگ سیاسی» جامعه، خودسازی کن! «آقا! من اول می خواهم بروم خودسازی کنم!» خُب در جریان خدمت به فرهنگ سیاسی جامعه، خودسازی کن! مثلاً الان یک کسی که می رود به اربعین اباعبدالله الحسین(ع) کمک می کند، مگر خودسازی نمی شود؟ خب این نور است دیگر! اگر کسی روضۀ حضرت زهرا(س) راه می اندازد-به شرطی که روضه را درست بخوانند- این مگر خودسازی نیست؟ این هم خودسازی است دیگر! من اول باید خودم را بسازم؛ خُب من در خدمت به ولیّ خدا، خودم را می سازم. بعضی ها هستند که وقتی به آنها می گویی «بیا در عرصۀ سیاست!» می گویند: «من اول باید خودم را بسازم!» آقا ما که نخواستیم تو را رئیس کنیم! چه فکر کردی که خودت را داری تحویل می گیری؟! ما می گوییم بیا به ولیّ خدا خدمت کن! اینکه می گویند «خودسازی مقدم است!» برای وقتی است که بخواهی رئیس بشوی! اما الان داریم می گوییم: «بیا خدمت گزار ولی خدا باش! خدمت گزار فرهنگ سیاسی باش!» فاطمۀ زهرا(س) چهل شبانه روز برای اصلاح وضع سیاسی جامعه، در خانۀ مهاجرین و انصار را زد! بعضی از این بچه مذهبی ها خیلی کلاس دارند!-ببخشید که من این طور صمیمانه و راحت صحبت می کنم- می دانید؟ مادر ما فاطمۀ زهرا(س) چهل شبانه روز- برای اصلاح وضع سیاسی جامعه- درِ خانۀ مهاجرین و انصار را زد!( ثُمَّ خَرَجَتْ وَ حَمَلَهَا عَلِیٌّ عَلَی أَتَانٍ عَلَیْهِ کِسَاءٌ لَهُ خَمْلٌ فَدَارَ بِهَا أَرْبَعِینَ صَبَاحاً فِی بُیُوتِ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ؛ اختصاص/ ۱۸۴) آن وقت بچه مذهبی گریه کن حضرت زهرا(س) می شناسم که یک شب هم حاضر نیست درِ خانۀ کسی را بزند! در خانه اش نشسته و کاری نمی کند، و منتظر است همه چیز درست بشود! ۵. نقد «فرهنگ سیاسی» جامعۀ ما/ اکثر مشکلات اساسی در فرهنگ سیاسی جامعه ما، به نخبگان و خواص برمی گردد در فرهنگ سیاسی جامعۀ خودمان چه مشکلاتی داریم؟ قسمت پایانی بحث بنده این است: ما در فرهنگ سیاسی جامعۀ خودمان چه مشکلاتی داریم؟ می خواهیم یک نقدی از فرهنگ سیاسی جامعۀ خودمان داشته باشیم. البته تقسیم بندی ها و بحث های زیادی هست که امیدوارم دوستان دلسوز انقلاب و اهل کار فرهنگی و خصوصاً اهل علم و اهل تبلیغ دین این بحث را-اگر درست بود-جدی بگیرند و در برنامه ریزی های فرهنگی شان ببینند در دین واقعاً کجاها به فرهنگ سیاسی پرداخته شده و آنها را چگونه باید ترویج کنند؟ خلاصه اینکه به این موضوع بپردازند و برایش اولویت قائل بشوند. تا فرهنگ سیاسی درست نشود، سیاست درست نمی شود، و تا سیاست درست نشود فرهنگ درست نمی شود! تا فرهنگ سیاسی درست نشود خود فرهنگ و معنویت هم اصلاح نخواهد شد! اول باید به فرهنگ سیاسی پرداخت. این اول بودن را بیشتر از نظر «اولویت» می گویم، چون خیلی کار مهمی است! و این دلائلی که آوردم، اشاره ها و نشانه هایی بود که شما بهتر از من می توانید این اولویت را در دین می بینید! خوبی هایی موجود در فرهنگ سیاسی جامعۀ ما: ۱. استکبارستیزی، ۲. عدالت گرایی، ۳. ارزش گذاری برای جهاد و شهادت حالا در فرهنگ سیاسی جامعۀ ما واقعاً یک خوبی هایی وجود دارد که باید سجدۀ شکر به جا آورد! مثلاً «استکبارستیزی» در جامعۀ ما هست. در طول این مدت مذاکره در نظرسنجی های دشمنان ما-که از مردم ما داشته اند- یا در نظرسنجی هایی که سازمان ها و گروه های مختلف انجام داده اند، همیشه بالای پنجاه درصد مردم ایران گفته اند که «ما آمریکا اعتماد نداریم!» این نشانۀ برجستگی فرهنگ سیاسی در جامعه است. «عدالت گرایی» هم یکی از عناصر فرهنگ سیاسی جامعۀ ماست. همچنین «ارزش گذاری برای جهاد و شهادت»! خون شهدا آمده و چه کار کرده است! و خوبان جامعه و رهبران خوب جامعه، چه کرده اند که فرهنگ سیاسی در جامعۀ ما این عنصر را به صورت برجسته دارد. ۴. در عامۀ مردم، «عذرخواهی از اشتباه سیاسی» و جبرانش رواج دارد/اما بین رجال سیاسی، شاید عذرخواهی برای اشتباه سیاسی خیلی سخت باشد خوبی های زیادی در فرهنگ سیاسی جامعۀ ما هست، ولی یک نواقصی هم هست. مثلاً باز من یکی از خوبی های فرهنگ سیاسی جامعه مان را بگویم: در میان عامۀ مردم، عذرخواهی از اشتباه سیاسی و جبران اشتباه سیاسی رواج دارد، و این خیلی سخت است که در یک فرهنگی جا بیفتد! من بارها در همین تظاهرات نُه دی این را دیدم! هم کسانی را می دیدم که خودشان به کسی رأی داده بودند ولی پلاکارد در دست گرفته بودند که «ما به تو رأی دادیم، ولی اشتباه کردیم!» حالا چه خبر است که این قدر داری شلوغ بازی درمی آوری؟! مردم وقتی بفهمند رأیی که داده اند، اشتباه داده اند، پس می گیرند، با کسی هم پسرخانه نیستند. شبیه این تعبیر را حضرت امام(ره) هم فرمودند. البته ممکن است در میان رجال سیاسی ما این «عذرخواهی کردن و اعتراف به اشتباه سیاسی» خیلی سخت باشد، و یک جورهایی خیلی برای شان دشوار باشد. ولی بالاخره در میان عامۀ مردم، فرهنگ سیاسی عناصر بالا و برجسته ای دارد. اکثر مشکلات اساسی در فرهنگ سیاسی جامعه ما، به «نخبگان و خواص» برمی گردد اما چندتا مشکل اساسی در فرهنگ سیاسی جامعۀ ما هست که این مشکلات اکثراً به نخبگان و خواص جامعه برمی گردد! ضمن عذرخواهی از نخبگان و خواص جامعه-که من نمی خواهم خدای نکرده بی احترامی کنم- بنده بحث را در این زمینه طولانی اش نمی کنم به فقط یک روایت از أمیرالمؤمنین علی (ع) اشاره می کنم. علی(ع): نخبگان سیاسی، موقعی که حضورشان لازم است، نیستند! أمیرالمؤمنین علی (ع) از نخبگان و افراد برجستۀ سیاسی و دارای نفوذ، هفت تا عیب می گیرند و می فرماید: اینها معمولاً این همه عیب دارند! آن موقعی که می خواهی نیستند! وقتی که می آیند منت شان زیاد است-حالا اینها را به تعبیر خودم عرض می کنم- از خودشان برای حق، کم خرج می کنند ولی روی دست مجموعه، زیاد هزینه می گذارند. (وَ لَیْسَ أَحَدٌ مِنَ الرَّعِیَّهِ أَثْقَلَ عَلَی الْوَالِی مَئُونَهً فِی الرَّخَاءِ وَ أَقَلَّ مَعُونَهً لَهُ فِی الْبَلَاءِ وَ أَکْرَهَ لِلْإِنْصَافِ وَ أَسْأَلَ بِالْإِلْحَافِ وَ أَقَلَّ شُکْراً عِنْدَ الْإِعْطَاءِ وَ أَبْطَأَ عُذْراً عِنْدَ الْمَنْعِ وَ أَضْعَفَ صَبْراً عِنْدَ مُلِمَّاتِ الدَّهْرِ مِنْ أَهْلِ الْخَاصَّهِ؛ نهج البلاغه/ نامه ۵۳) علی(ع) به مالک اشتر: فرهنگ سیاسی نخبگان سیاسی قابل تحمل نیست! روی مردم حساب کن! و بعد أمیرالمؤمنین به مالک اشتر می فرماید: مالک اشتر! برو روی مردم حساب کن! از نخبگان سیاسی چیزی درنمی آید! ولی عامه مردم پای حق می ایستند.( وَ لَیْسَ أَحَدٌ مِنَ الرَّعِیَّهِ أَثْقَلَ عَلَی الْوَالِی مَئُونَهً و … من أَهْلِ الْخَاصَّهِ وَ إِنَّمَا عِمَادُ الدِّینِ وَ جِمَاعُ الْمُسْلِمِینَ وَ الْعُدَّهُ لِلْأَعْدَاءِ الْعَامَّهُ مِنَ الْأُمَّهِ فَلْیَکُنْ صِغْوُکَ لَهُمْ وَ مَیْلُکَ مَعَهُم؛ همان) در واقع أمیرالمؤمنین(ع) می فرماید: فرهنگ سیاسی نخبگان و خواص قابل تحمل نیست! ایشان هفت تا آسیبش را برمی شمارند. این آسیب ها را به در و دیوار بزنید تا نخبگان سیاسی خودشان را جمع کنند و مواظب باشند این جوری نشوند. چون این آفت ها دامن شان را می گیرد! هر نخبۀ سیاسی ای که دچار این آفت نشد-در روایت هست که- نزدیک ترین جا در بهشت پیش خدا مال مدیران خوب است! آنها ارزش شان بالاتر از منِ عوام یک لا قبایی است که نه سرِ پیاز هستم نه ته پیاز! آنها در بهشت هم بهترین جا را خواهند داشت. نخبگان سیاسی، بدی های فرهنگ سیاسی خود را به جامعه منتقل می کنند/ یکی از نقاط بدِ «فرهنگ سیاسی» جامعۀ ما، رواج «بی ادبی و بی انصافی» در روزنامه ها است در فرهنگ نخبگان سیاسی یک بدی هایی هست که این فرهنگ را به جامعه منتقل می کنند. یکی از جاهایی که نقاط بد فرهنگ سیاسی جامعۀ ما هست «روزنامه ها» هستند، روزنامه ها را دیده اید؟ یک بی ادبی هایی در آنها رواج دارد؛ مثلاً چون این روزنامه مال این جناح است، هیچ حُسنی از جناح آن طرفی را نمی گوید، و همۀ عیب های طرف خودش را هم می پوشاند! آن وقت همۀ مملکت هم می گویند: «خُب این طبیعی است دیگر؛ روزنامۀ سیاسی همین است!» چه کسی گفته است که روزنامۀ سیاسی باید این قدر بی ادب، بی انصاف و غیراخلاقی باشد؟! احزاب این روزنامه های بداخلاق شان را جمع کنند! أمیرالمؤمنین(ع) داشت از خوارج حرف می زد، ایشان خوبی خوارج را هم بیان کرد ولی آنها را اعدام شان کرد! اما در اینجا قرمزته آبیته کرده اند! فضای سیاست را «دوقطبی» می کنند تا مردم از سیاست متنفر شده و عرصه را خالی کنند تا کار چپاول گران راحت شود/ صهیونیست ها جهان را با «دوقطبی کردن» دارند اداره می کنند سیاستی که در اوج قداست است، فضای آن را به فضای دوقطبی نفرت انگیز تبدیلش کردند! چرا این کار را کردند؟ برای اینکه مردم از این دعواهای سیاسی نفرت پیدا کنند و این عرصه را رها کنند، تا آنهایی که می خواهند چپاول کنند، بتوانند چپاول کنند! صهیونیست ها جهان را با دوقطبی کردن، دارند اداره می کنند. آمریکا دو قطبی است، جاهای دیگر هم دوقطبی است، فقط زورشان به ایران اسلامی نرسیده است! می دانید این فضای دو قطبی چه حالی از مردم به هم می زند؟! هیچ کس هم نیست، البته هیأت منصفه هست، ولی یک هیأت اخلاقی نیست که به مطبوعات بگوید: «یک ذره ادب هم چیز خوبی است! یک ذره انصاف و انسانیت هم چیز خوبی است!» دین و خدا و پیغمبر و قیامت که هیچ! آیا رقیبت تو، واقعاً هیچ حُسنی نداشت؟! آیا با این وضعیت، می شود اخلاق جامعه را درست کرد؟! با همین حال می خواهند به فضای انتخابات بروند! با دیدن سیاستمدار و روزنامۀ سیاسی، اولین چیزی که به چشم می آید، باید فرهنگ و ادب باشد! مانند زورخانه باید دید، آن بخش هایی از فرهنگ سیاسی که دارد همین جور آسیب تولید می کند، کدام بخش ها هستند؟ مثلاً بخش های رسانه ای. مثلاً هرکسی که در فضای سیاسی می خواهد یک مشاور رسانه ای و مطبوعاتی بگیرد، معلوم است این کارکردش چیست! یعنی از او می خواهد: «بزنی ها! رحم نکنی ها!» در حالی که وقتی مشاوران رسانه ای را می گیرند، در درجۀ اول باید اخلاق داشته باشند! رفقا! «فرهنگ سیاسی» می دانید شبیه چه باید باشد؟ شبیه «فرهنگ گود زورخانه»!-من نمی دانم چرا این قدر به ورزش زورخانه ای علاقه دارم؟!- شما ورزش زورخانه ای را که نگاه می کنی اولین چیزی که به چشمت می آید، ادب و فرهنگ آن است، بعداً ورزش! شما وقتی سیاست مدار و روزنامۀ سیاسی دیدی، اولین چیزی که به چشم می آید باید فرهنگ و ادب او باشد. اگر آدم، بی فرهنگ در فضای سیاسی وارد بشود، فضای جامعه را خراب می کند و حق به حق دار نمی رسد، کسی به نتیجه نخواهد رسید! اگر کسی «بی فرهنگ» در فضای سیاسی وارد شود، فضای جامعه را خراب می کند/ اگر می خواهی از حق دفاع کنی، با حفظ فرهنگ دفاع کن! شما هم اگر می خواهی از حق دفاع کنی، با حفظ فرهنگ دفاع کن! ببین امام حسین(ع) وقتی می خواهد وصیت نامه بنویسد اولش ملاحظۀ فرهنگی دارد، می فرماید: «إِنِّی لَمْ أَخْرُجْ بَطِراً وَ لَا أَشِراً وَ لَا مُفْسِداً وَ لَا ظَالِماً» (مناقب آل ابیطالب/۴/۸۹) من بی گدار به آب نزده ام و نمی خواهم جامعه را به هم بریزم، بله؛ من می خواهم امر به معروف و نهی از منکر بکنم. حضرت «دفع دخل مقدر» می کند! من دارم مراعات می کنم. رفقا! ما الان اینجا نشسته ایم؛ از بس که أمیرالمؤمنین(ع) مراعات کرد، و آنها مطمئن بودند که حضرت مراعات می کند. برخی سیاسیون با ادبیات بد سیاسی آتش می سوزانند!/ علمای اخلاق! آیا اینها جنایت نیست؟! آیا گناه فقط چهارتا گناه فردی است؟! این یک بخش که «تولیدکننده های بدِ عناصر بد فرهنگ سیاسی» هستند. یک بخش دیگر هم خود سیاست مداران و ادبیات بد شان هستند! مثال نمی زنم به دلیل اینکه نمی خواهم شما احساساتی بشوید، چون خیلی ناراحت هستید از برخی ادبیاتی که سیاسیون انتخاب می کنند. آیا واقعاً نمی دانند؟! شما داری با این تکه انداختن های سیاسی آتش می سوزانی! با حرف ها و تکه هایی که مردم می گیرند و اینها بالاخره جواب دارد، و پس فردا جوابش را -گروه هایی که باهم درگیر می شوند- در خیابان باید بدهند! علمای اخلاق! آیا اینها جنایت نیست؟! اینها خیانت نیست؟! اینها گناه نیست؟! آیا گناه فقط چهارتا گناه فردی است؟! از قدیم گفته اند «ادب مرد به ز دولت اوست!» ادبیات سیاسی خیلی مهم است. یک سند برای این بحث بیاورم؛ بیشترین آیه ای که پیامبر گرامی اسلام(ص) می خواندند چه بود؟ بیشترین آیه ای که در کل سخنرانی های شان می خواندند چه بود؟ من یک بار گفتم «در خطبه های نماز جمعه» اما یک نفر گفت: «نه! نوشته اند که در کل خُطب شان این آیه را بیشتر می خواندند» این آیه بود: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلاً سَدیداً»(احزاب/۷۰) من موارد دیگری از عناصری که در فرهنگ سیاسی بد هستند-خصوصاً از خواص- را عرض نکنم و آخرین مورد را بگویم؛ چون آخری اش در واقع روضه است. بگذارید روضه را عرض کنم. بی وفایی و عدم اقدام به موقع خواص، داغی در دل همۀ روضه ها!/ عادت خواص همین است بی وفایی خواص و عدم اقدام به موقع خواص، داغی در دل تاریخ گذاشته که می بینید همۀ روضه ها به آن داغ و به آن خیانت ها برمی گردد! خواص و نخبگان سیاسی آنجایی که باید شانه زیر بار مسئولیت بدهند، شانه خالی می کنند، این عادت شان است. علت بی وفایی «کوفیان» این بود که کوفه شهر خواص بود، و «خواص» نوعاً «بی وفا» هستند! یک اصطلاحی در مورد اهل کوفه رایج شده که می گویند «اهل کوفه همه بی وفا هستند!» در روضه ها هم این گفته می شود، یک زبان حالی هست از حضرت مسلم-که قشنگ هم هست- می گوید «اهل کوفه همه پیمان شکنند، خود نمک خوار و نمک دان شکنند!» اما مردم فکر می کنند که یک ژنی در یک شهری به نام کوفه بوده که این ژن موجب می شده اینها این طوری بشوند «صبح بر دامن چنگ زدند، شام از بام مرا سنگ زدند!» نه آقا! کوفه یک شهرکی بوده که خواص و نخبگان سیاسی جامعۀ اسلامی آن زمان، این را ساخته بودند، در واقع شهرک رؤسای اسلامی بوده، اصلاً این طور نبوده که بگویی: «اینجا از قدیم یک شهری بوده و این بی وفایی هم خصلت قومی اینهاست!» پس چرا آنها بی وفا شده بودند؟ چون خواص نوعاً این طوری هستند! حالا روضه اش را برای تان بخوانم. حتی یک نفر از مهاجرین و انصار هم به فاطمه(س) کمک نکرد!/ آیا شما از فرهنگ سیاسی این خواص، خوش تان می آید؟! می خواهم برای شما مقتل فاطمیه- از نوع خاصی- بخوانم؛ ببینم شما تحمل می کنید؟ در روایتی آمده است که وقتی فدک را از فاطمۀ زهرا(س) گرفتند، أمیرالمؤمنین فاطمۀ زهرا(س) را از خانه خارج کرد چهل شبانه روز درِ خانۀ مهاجرین و انصار را می زدند! جملات فاطمۀ زهرا(س) که تکان دهنده است برای شما بخوانم. یا فاطمۀ زهرا(س) اگر این جوان ها در مدینه می شنیدند که شما درِ خانۀ این نامردها رفته ای و کمک تقاضا کرده ای، دق می کردند! یا صاحب الزمان! ببین این بچه ها به خاطر بی وفایی آن نامردها، چطوری برای مادر شما گریه می کنند! «فَدَارَ بِهَا أَرْبَعِینَ صَبَاحاً فِی بُیُوتِ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ»(اختصاص/ ۱۸۴) امیرالمؤمنین(ع) همراه با فاطمه(س) چهل شبانه روز درِ خانۀ مهاجرین و انصار را زدند، «وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ ع مَعَهَا» حسنین هم با ایشان بودند. «وَ هِیَ تَقُولُ» فاطمۀ زهرا(س) این طور می فرمود: «یَا مَعْشَرَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ انْصُرُوا اللَّهَ» ای مهاجرین و انصار، دین خدا را کمک کنید! تصور کنید که صدای فاطمه(س) پشت درِ خانه ای بلند شود و کمک بخواهد. بعد می فرمود: «فَإِنِّی ابْنَهُ نَبِیِّکُمْ» من دختر پیغمبر شما هستم! شما با پیغمبر بیعت کرده اید! امام صادق(ع) می فرماید؟ «فَمَا أَعَانَهَا أَحَدٌ» یک نفر هم به فاطمۀ زهرا(س) کمک نکرد! «وَ لَا أَجَابَهَا وَ لَا نَصَرَهَا» آیا شما از فرهنگ سیاسی خواصی که این طوری هستند خوش تان می آید؟! پاسخ معاذ به حضرت زهرا(س)؛ بعضی از خواص چقدر نامردند! می خواهم یک کمی جزئی تر بشویم-در مقتل همین است؛ آدم سر یک جزئیاتی گریه می کند و در ذهنش آن صحنه را می آورد- یک کمی نزدیک تر بشویم، آخرین خانه ای که رفتند خانۀ معاذ بن جبل بود. فاطمۀ زهرا(س) فرمود: «یَا مُعَاذَ بْنَ جَبَلٍ إِنِّی قَدْ جِئْتُکَ مُسْتَنْصِرَهً»(همان) ای معاذ! من برای کمک گرفتن از تو آمده ام. «وَ قَدْ بَایَعْتَ رَسُولَ اللَّهِ ص عَلَی أَنْ تَنْصُرْهُ وَ ذُرِّیَّتَهُ وَ تَمْنَعَهُ مِمَّا تَمْنَعُ مِنْهُ» تو با رسول خدا(ص) بیعت کرده ای که از بچه هایش دفاع کنی! فدک من را غصب کرده اند، بیا کمکم کن! حالا معاذ چه جوابی داد؟- چقدر بعضی از این خواص نامرد هستند! – گفت: «فَمَعِی غَیْرِی» آیا کسی دیگر هم به تو کمک کرده؟ فاطمۀ زهرا فرمود «لَا مَا أَجَابَنِی أَحَدٌ» احدی به من کمک نکرد! معاذ هم گفت: خب من هم نمی توانم کمک کنم! جانم به گریه های شما… وقتی خواص این طور ساکت باشند، می دانید کار به کجا کشیده می شود؟ بین در و دیوار صدای فاطمه(س) بلند شد ولی احدی کمک نکرد! دارد صدا می زند «وا أبَتاه» بچه ام را کشتند، نترسید بیایید کمک کنید، آتش را خاموش کنید. ألا لعنه الله علی القوم الظالمین.