نه از تضمین کتبی غرب خبری هست و نه از تشکیل کمیته نظارت بر اجرای برجام

در شرایطی که رهبر انقلاب در نامه خود به رئیس جمهور در باره اجرای مشروط برجام، صراحتا اجرای تعهدات ایران را به بعد از اخذ تضمین های قوی و کافی برای جلوگیری از تخلّف طرفهای مقابل موکول کردند، با این وجود آخرین گزارش یوکیا آمانو مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی که روز چهارشنبه ۲۷ آبان ماه منتشر شد، حاکی از کلید زدن اجرای برجام توسط دولت یازدهم و موءید آغاز فرآیند برچیدن سانتریفیوژها در دو سایت نطنز و فردو است. به گزراش رجانیوز اگرچه دولت یازدهم به موجب سند «برجام» موافقت کرده است تا تعداد سانتریفیوژهای نصب شده ایران را از ۱۹۰۰۰ دستگاه به ۶۱۰۰ دستگاه کاهش دهد؛ اما این در حالی است که مقام معظم رهبری در نامه خود به رئیس جمهور یکی از شروط آغاز مراحل عملیاتی برجام را منوط به اخذ تضمین های کافی نموده بودند. ایشان در بند اول نامه خود می فرمایند: «از آنجا که پذیرش مذاکرات از سوی ایران اساساً با هدف لغو تحریمهای ظالمانه ی اقتصادی و مالی صورت گرفته است و اجرائی شدن آن در برجام به بعد از اقدامهای ایران موکول گردیده، لازم است تضمین های قوی و کافی برای جلوگیری از تخلّف طرفهای مقابل، تدارک شود، که از جمله ی آن اعلام کتبی رئیس جمهور آمریکا و اتّحادیه ی اروپا مبنی بر لغو تحریمها است. در اعلام اتّحادیه ی اروپا و رئیس جمهور آمریکا، باید تصریح شود که این تحریمها بکلّی برداشته شده است…». بعد از انتشار این نامه بود که عباس عراقچی نیز با حضور در برنامه گفت و گوی ویژه خبری با اشاره به پایبندی دولت و تیم مذاکره کننده به دستورات رهبری و موظف دانستن خود برای حرکت در مسیر صیانت تحقق فرامین ایشان، در باره لزوم اخذ تضمین کتبی گفته بود: «از ۹ موردی که مقام معظم رهبری در نامه شان اشاره کردند که در اجرای برجام دولت مکلف به مراعات آنهاست، محور اولش قبل از شروع اجرای برجام و ۸ مورد دیگر به حین اجرای آن مربوط می شود». معاون امور حقوقی و بین المللی وزارت امور خارجه در ادامه این برنامه با اشاره به بررسی دولت در خصوص لغو حقیقی تمامی تحریم ها گفته بود: «شرط اول آن بود که وقتی به روز تصویب رسیدیم طبق برجام طرف های آمریکایی و اروپایی باید تحریم های اقتصادی و مالی مرتبط با هسته ای را متوقف یا لغو کنند؛… از نظر ما تحریم های اتحادیه اروپا و آمریکا ظاهراً متوقف شده است؛ [اما] حقوقدانان ما در حال بررسی دقیق دستور اتحادیه اروپا و نامه اوباما و بیانیه کری هستند تا چیزی از قلم نیفتاده باشد». با این حال تاکنون نظری از سوی مشاوران حقوق دان وزارت امور خارجه و شورای عالی امنیت ملی نفیا یا اثباتا در این زمینه اظهار نظر رسمی اعلام نشده است. از سوی دیگر در بیانیه اوباما به جای دستور اجرای برجام، آمده است «به وزارت خارجه اعلام می کنم که بعد از راستی آزمایی آژانس و تائید آن از سوی وزارت خارجه، برای کاهش – و نه لغو – برخی از تحریم ها کسب آمادگی کنید!. موارد متعدد دیگری نیز در نامه مذکور از سوی بسیاری از حقوق دانان اشاره شده است که نشان می دهد این نامه تضمین نبوده است. با این حال و در شرایطی که انتظار می رفت که دولت تا تحقق شروط مندرجه در نامه رهبری صبر نمایند اما بر اساس آخرین گزارش فصلی آژانس، تا کنون بیش از ۴۰۰۰ سانتریفیوژ از دو سایت نطنز و فردو برچیده شده است. در همین راستا و بر اساس پی نوشت این گزارش تعداد سانتریفیوژهای IR-1 سایت نطنز از ۱۵۴۲۰ دستگاه به ۱۱۳۰۸ دستگاه کاهش یافته است. همچنین تعداد سانتریفیوژهای IR-2 نیز از ۱۰۰۸ دستگاه در یک ماه قبل، به ۸۴۸ دستگاه کاهش یافته است. در همین راستا در مجموع تا تاریخ ۱۵ نوامبر از سایت نطنز ۴۲۷۲ سانتریفیوژ جمع آوری شده و در سالن تولید B تحت نظر آژانس انبار شده است. «ایران از روز تصویب (برجام)، برچیدن سانتریفیوژها و زیرساخت های مرتبط را از سالن تولید A آغاز کرده و آنها را تحت نظارت و راستی آزمایی آژانس در سالن تولید B، ذخیره کرده است». Since Adoption Day, Iran has started removing centrifuges and related infrastructure from Production Hall A and has stored them in Production Hall B under Agency verification and monitoring در همین خصوص بند ۴۵ پاورقی این گزارش نیز عنوان می دارد: As of 15 November 2015, there were 11 308 IR-1 centrifuges and 848 IR-2m centrifuges installed at FEP. از سوی دیگر کاهش سانتریفیوژها به نطنز محدود نبود و این مساله به سایت فردو نیز سرایت پیدا کرده است. در همین راستا بر اساس پانویس های این گزارش، تعداد سانتریفیوژهای IR-1 سایت فردو از تعداد ۲۷۱۰ به ۲۴۵۲ دستگاه کاهش یافته است: «ایران از روز تصویب، برچیدن سانتریفیوژها و زیرساخت های مرتبط با آنها را تحت نظارت و راستی آزمایی آژانس آغاز کرده است. سانتریفیوژها و زیرساخت های برچیده شده در سالن آبشار کارخانه غنی سازی سوخت فوردو باقی مانده اند». Since Adoption Day, Iran has started removing centrifuges and related infrastructure under Agency verification and monitoring. The removed centrifuges and infrastructure remained in the cascade hall at FFEP بنابر این، در مجموع تا تاریخ ۱۵ نوامبر، از سایت فردو ۲۵۸ ماشین جمع آوری شده و در سالن سایت فردو زیر نظر آژانس قرار گرفته است. اما عجله دولت برای اجرایی کردن برجام به این موارد محدود نبوده است؛ در همین خصوص در بند ۴۶ گزارش برجام از صدور مجوز بازرسی روزانه از کارگاه های مونتاژ و تولید روتور سانتریفیوژ و… رونمایی کرده است: «ایران به تأمین دسترسی مدیریت شده منظم آژانس به کارگاه های مونتاژ سانتریفیوژ، کارگاه های تولید روتور سانتریفیوژ و تأسیسات انبار کالا ادامه می دهد. چنین دسترسی ، به همراه اطلاعات مورد توافق متقابل مربوط به آن، همچنین در پی یکی از اقدامات عملی توافق شده در ارتباط با چهارچوب همکاری توسط ایران تأمین شد. به عنوان بخشی از این دسترسی مدیریت شده، ایران همچنین موجودی قطعات روتور سانتریفیوژ که قرار است جایگزین سانتریفیوژهای خراب شوند را برای آژانس تأمین نمود. آژانس اطلاعات تأمین شده توسط ایران را تجزیه و تحلیل نموده است و طبق درخواست، اطلاعات تکمیلی اضافی دریافت کرده است. بر اساس تجزیه و تحلیل کلیه اطلاعات تأمین شده توسط ایران، و نیز طبق دسترسی مدیریت شده و دیگر فعالیت های راستی آزمایی انجام شده توسط آژانس، آژانس می تواند تایید کند که از زمان اجرایی شدن برنامه اقدام مشترک، تولید و مونتاژ روتور سانتریفیوژ با برنامه ایران برای جایگزینی سانتریفیوژهای خراب سازگار است». Iran continues to provide the Agency with regular managed access to centrifuge assembly workshops, centrifuge rotor production workshops and storage facilities.62 Such access, as well as associated mutually agreed information, was also provided by Iran pursuant to one of the practical measures agreed in relation to the Framework for Cooperation.63 As part of this managed access, Iran has also provided the Agency with an inventory of centrifuge rotor assemblies to be used to replace those centrifuges that fail. The Agency has analysed the information provided by Iran and, upon request, has received additional clarifications. Based on analysis of all the information provided by Iran, as well as the managed access and other verification activities carried out by the Agency, the Agency can confirm that, since the JPA took effect, centrifuge rotor manufacturing and assembly are consistent with Iran ™s replacement programme for failed centrifuges با این وجود این اقدامات در شرایط عملیاتی شده است که یکی از اصلی ترین نگرانی های رهبر انقلاب و محور هایی که در نامه ایشان به عنوان شرط اجرای برجام آمده است، لزوم تشکیل یک هیئت کارشناسی برای رصد پیشرفت کارها و انجام تعهدات طرف مقابل توسط شورای عالی امنیت ملی بوده است. بند تاسعا این نامه اعلام می دارد: «وجود پیچیدگی ها و ابهامها در متن برجام و نیز گمان نقض عهد و تخلّفات و فریب کاری در طرف مقابل بویژه آمریکا، ایجاب میکند که یک هیئت قوی و آگاه و هوشمند، برای رصد پیشرفت کارها و انجام تعهّدات طرف مقابل و تحقق آنچه در بالا بدان تصریح شده است، تشکیل شود. ترکیب و وظایف این هیئت باید در شورای عالی امنیّت ملّی تعیین و تصویب شود». با این وجود و در شرایطی که انتظار می رفت بعد از نامه رهبر انقلاب در خصوص موافقت مشروط با اجرای برجام و تائید عباس عراقچی در خصوص پایبندی دولت به شرایط مد نظر رهبر انقلاب، اما گزارش منتشره از سوی آژانس بین المللی انرژی اتمی حکایت از اجرای جدی برجام از سوی ایران دارد و به نظر می رسد دولت یازدهم بار دیگر در سایه علاقه زیاد خود برای عملیاتی سازی برجام با سکوت از کنار شروط نامه رهبری عبور نموده است.